انواع چای در جهان و آداب و رسوم سرو آن در کشورهای مختلف
چای به عنوان یک نوشیدنی معروف و محبوب جهانی، سال هاست که به شکل ها و اسم های مختلف در تنهایی و دورهمی هایمان حضور دارد یا حتی برخی افراد به شیوه عجیبی به نوشیدن آن در ساعات مشخصی از روز اعتیاد دارند. اگر هم اطلاع ندارید، همین اول بگوییم که ۱۵ دسامبر مصادف با (۲۵ آذر) هر سال، روز جهانی «چای» است. اما همین نوشیدنی به ظاهر ساده، راه بسیار درازی را پشت سر گذاشته تا به صورت کنونی و همه گیر در آمده است. حالا ما با خیال راحت آن را تهیه می کنیم و می نوشیم، فارغ از اینکه در گذشته چه نوشیدنی لوکس و شاهانه ای به حساب می آمده است. و اصلا چند مدل چای کشت و مصرف می شود. یا اینکه هر کدام از این چای ها چه کاربردی دارند و خواص و مضراتشان چیست.
اگر در میان قفسه های چای در یک سوپر مارکت قدم بزنید یا در فروشگاه های چای گشت وگذار کنید، تنوع وسیعی از انواع چای را خواهید دید: نعناعی، بابونه ای، اولونگ، رویبوس Rooibos و…. . اما همه اینها چای نیستند. بعضی از آنها فقط دمنوش هستند
طرز فرآوری انواع چای در جهان و تفاوت آنها
بد نیست بدانید همه انواع چای در جهان از گیاه چای و با نام علمی (Camellia Sinensis) به دست می آیند اما تفاوت در رنگ و مزه این چای ها به دلیل تفاوت در میزان اکسیداسیون و نحوه فرآوری آن ها است. مثلا برخلاف چای سیاه که از طریق تخمیر به دست می آید، چای سبز با فرآیند هایی غیر از تخمیر به حاصل می شود. محض اطلاع، چای سیاه ۷۸ درصد از کل تولید و مصرف چای را تشکیل می دهد.
در کل ۹ نوع چای در دنیا وجود دارند که بر اساس همان شیوه فرآوری یا اکسیداسیون برگ های این گیاه طبقه بندی می شوند. این چای ها عبارتند از: چای سیاه، چای سبز، چای سفید، چای زرد، چای قرمز، چای اولونگ (Oollong)، چای پوئر (Pu-erh)، چای کوکیچا (Kukicha)، چای ژنمایگا (Genmaicha) و چای گل. که البته بنا به فرهنگ و سنت هر کشور، به گونه های مختلفی عمل می آیند و سرو می شوند
اکتشاف چای و خاستگاه انواع چای در جهانهنوز مشخص نیست که چای، اولین بار از کجا سر در آورد و چه کسی یا کسانی آن را کشف کردند و به شیوه امروزی به کار بردند، ولی کشورهای زیادی مدعی استفاده از این گیاه، برای نخستین بار هستند و هر کدام هم به شیوه ای، داستان اکتشاف چای را در هاله ای از اسطوره و داستان و حکایت قدیمی قرار داده و در آثار مکتوب و غیر مکتوبشان آورده اند. از چین و هند گرفته تا ژاپن و تبت، همگی این افتخار را به نام خود می زنند. اما فارغ از تفصیل طولانی در مورد این که خاستگاه چای کجاست، بیایید درباره انواع چای در جهان بیشتر بدانید.
چای سنتی و قدیمی ماسالا، نوشیدنی معروف هندی ها
چای ماسالا را یکی از قدیمی‌ترین نوشیدنی های گرم دست ساز بشر می دانند. آن طور که از شواهد تاریخی بر می آید، پنج هزار سال (برخی هم معتقدند ۹ هزار سال) پیش، ماسالا را در آسیای جنوبی یعنی کشورهایی مثل هند و سریلانکا به صورت گرم و سرد و به خاطر خواص مفیدش در درمان بیماری ها، سرو می کردند.
برای تهیه چای ماسالا به توجه به ذائقه از ادویه های مختلفی استفاده می کنند اما شیر و زنجبیل دو ماده اصلی در تهیه چایی ماسالا هستند و هرگز حذف نمی شوند. مصرف چای ماسالا به خصوص در فصل پاییز و زمستان برای تقویت سیستم ایمنی بدن و مقابله با بیماری های ویروسی بسیار توصیه می شود.
چای آسام، از محبوب ترین انواع چای در جهان
آسام یکی از بزرگ ترین مناطق تولید کننده چای در شمال شرق هندوستان و نزدیک رودخانه براهماپوترا است. چای آسام را هم به خاطر نام منطقه ای که در آن کشت می شود، به آن داده اند. ویژگی مهم این چای معروف و محبوب بوی تند و رنگ قرمزش است.
آسام دارای کافئین بالا و البته طبیعی است و معمولا به عنوان یک نوشیدنی در وعده صبحانه سرو می شود. چای های ایرلندی و انگلیسی هم از راه ترکیب شدن با این چای درست می شوند. از مهم ترین مزایای چای آسام این است که سلامت قلب را تقویت می کند و ایمنی بدن را هم ارتقا می بخشد.
چای دارجیلینگ، محصول کوه های هیمالیا
این چای هم هندی است و در کوهپایه های هیمالیا کشت و به شیوه چای سیاه هم فرآوری می شود. این چای در ۳ فصل از سال برداشت می شود. و موقعی که آن را دم می کنید، بویی شبیه انگور دارد. رنگش هم روشن است. بنا بر تحقیقاتی هم که انجام شده است، این چای در درمان سرطان پروستات، موفق عمل کرده و تکثیر سلول های سرطانی پس از مصرف این چای، به نسبت چای سیاه و چای سبز کمتر شده است. در ضمن به کمک بیماری های کبدی هم آمده است و در بهبود عملکرد این عضو حیاتی موثر بوده است.
بهبود عملکرد قلب و عروق و معده هم از دیگر خواص مفید چای دارجیلینگ است. به همین دلیل هم برخی افراد به خاطر خواص فوق العاده این چای، آن را در لیست نوشیدنی های محبوب خود قرار داده اند.
پوئر، چای چینی با آداب و رسوم ویژه
یکی از معروف ترین انواع چای در جهان به چین تعلق دارد. «پوئر» به شکل قالب های مکعبی یا گرد درست می کنند و آنها را در آب می اندازند. از این چای علاوه بر نوشیدن، به هنگام رفع خستگی و کسالت، برای خواص مفید درمانی و حتی در طرز تهیه برخی غذاها هم استفاده می کنند. استفاده و به عمل آوردن این چای هم آداب و رسوم خاص خودش را دارد.
مثلا چینی ها اول چای را بو می کنند، بعد به رنگ آن نگاه می اندازند. سپس در اولین مرحله کمی از چای را می چشند و بعد آن را می نوشند. ظرفی هم که چای را در آن سرو می کنند، دارای سه قسمت پایه، کاسه و درپوش است.
ماچا، چای مقوی و محبوب ژاپنی ها
چای ماچا یا ماتچا، چای سنتی کشور ژاپن است و در منطقه یوجی رشد می کند. ماچا در اصل یک نوع چای سبز پودر شده است، ارزش غذایی اش هم ۵ برابر بیشتر از چای سبز معمولی تخمین زده می شود. ضمنا چای ماچا سرشار از آنتی اکسیدان های مفید در تقویت سیستم ایمنی بدن است. از چای ماچا برای تهیه لاته ماچا، بستنی ماچا، پخت و پز رشته فرنگی و موچی و طبخ انواع کیک و شیرینی و دسر استفاده می شود.
کاشت و فرآوری اش هم جالب است. در واقع به برگ درختچه چای ماچا نور مستقیم آفتاب نباید برخورد کند. به همین خاطر برای پرورش این چای، کشاورزان ژاپنی معمولا یک ماه قبل از برداشت چای، روی این گیاه چای را با یک سایبان مثل پارچه می پوشانند و آن را پرورش می دهند. برداشت برگ ماچا و دم کردن این چای هم مراسم خاصی دارد.
چای ترکی و مدل های مختلف و مجلسی
ترک ها چای خورهای قهاری هستند که سرانه مصرف و تولید چای را یک تنه چند پله بالا برده اند. به این ترتیب که ترکیه به تنهایی ششمین کشور تولید و کشت کننده چای در دنیاست که ۶ درصد از نیاز سالانه انواع چای در جهان را تامین می کند. ترک ها هم به صورت میانگین سالانه ۳ کیلوگرم چای می نوشند. این موضوع نشان می دهد چای تا چه حد در فرهنگ ترک ها ریشه دوانده است. روش دم کردن چای ترکی هم مشابه دم کردن چای به روش ایرانی و در قوری و کتری است. معمولا هم ترک ها، چای را در استکان های کمر باریک با شکر یا حبه های قند سرو می کنند.
در ضمن اگر دیدید که ترک ها چای را با نارگیل سرو کردند، تعجب نکنید. همچنین گاهی اوقات این نوشیدنی خوش طعم را با لیمو و پرتقال هم مصرف می کنند. البته یک نوع چای به نام «اورالت» هم دارند که به جای استفاده از برگ چای، از یک مخلوط با طعم های میوه ها، مثل لیمو، گیلاس، سیب و … استفاده می شود. این نوع چای ها رنگشان شفاف است ولی در کنار مزه میوه، طعم چای هم می دهند. معمولا با آنها قند نمی خورند و برای تزیین انواع کیک هم به کار می روند.
چای شیرین یا چای نعناع مراکشی با آداب و رسوم و خاص
چای مراکشی یک نوشیدنی فوق العاده معروف در این کشور است که در مورد اصل گره خوردن این چای با فرهنگ و آیین مردم این سرزمین اطلاع زیادی در دست نیست. ولی برخی افراد بر این باورند که فنیقی ها چای را به مراکش آوردند و بعضی دیگر هم این کار را به عشایراهایی نسبت می دهند که از آسیا به این کشور وارد شده اند. البته داستان‌هایی هم در مورد ارائه چای از سمت ملکه ویکتوریا به نماینده برجسته مراکش وجود دارد و هنوز صحت همه این ماجراها تایید نشده است. به هر حال تقریبا امروز همه مردم این کشور طرز تهیه چای مراکشی را بلد هستند و با فرهنگ و آداب خوردن این چای را یاد گرفته اند.
چای مراکشی برای اهل مراکش مثل چای مجلسی دو رنگ برای ما ایرانی ها و چای ماسالا برای هندی هاست. مراکشی های قدیمی می گویند که درست کردن چای مراکشی یا چای نعناع باید به وسیله یک مرد انجام شود. آن ها بر این باور هستند که درست کردن این چای موجب می شود مردها صبورتر شوند. اما این موضوع باعث نمی شود که زنان مراکشی این چای را تهیه نکنند. در کل چای مراکشی، نشان دهنده مهمان نوازی مردم این سرزمین است.
چای کوهی و چای فاسکومیلو از یونان
اگر به یونان سفر کنید و پایتان به خیابان های این کشور باز شود، حتما این دمنوش معروف را خواهید دید. چای کوهی خشک شده برگ و گل های گیاهی به اسم سیدریتیس (sideritis) است که در دامنه های سنگی و کوهستانی و ارتفاعات بیش از ۱۰۰۰ متر کشت و برداشت می شود. به همین خاطر هم اسمش را چای کوهی گذاشته اند. ولی در همه خانه های یونانی چای کوهی را می توانید پیدا کنید.
چای فاسکومیلو هم در این کشور حسابی مشهور است. این چای را به خاطر تقویت حافظه درست می کنند. این چای هم در ارتفاعات رشد می کند و از خانواده نعناع به حساب می آید. حتی گل های این گیاه در طیف های آبی تا صورتی تغییر می کنند.
چای سرد یا آیس تی؛ نوشیدنی محبوب آمریکایی ها
۱۰ ژوئن (۲۱ خرداد) روز جهانی چای سرد، یخ چای یا iced tea نام گذاری شده است. این نوشیدنی خنک و احیانا یخ که در بیشتر کشورهای جهان به ویژه کشورهای شرق آسیا از جمله نوشیدنی های سنتی و محبوب محسوب می شود، مناسب روزهای گرم سال است و هواداران زیادی هم دارد. چای سرد در سال ۱۹۰۴ وارد تاریخچه چای در جهان شد. داستان این ورود هم چنین روایت شده است: «یک تاجر آمریکایی چای که می خواست با طعم چای وارداتی خود، مشتری های نمایشگاهش را شگفت زده کند، به خاطر آب و هوای گرم ایالت میسوری در آن فصل از سال می ترسید کسی از محصولاتش استقبال نکند. به همین دلیل از یک بستنی فروش در همان نزدیکی یخ قرض گرفت و در لیوان چای انداخت که اتفاقا مشتری ها هم حسابی خوششان آمد.»
به این ترتیب چای سرد یا «آیس تی» وارد تاریخچه نوشیدنی چای در جهان شد و حالا ۸۰ درصد چای مورد استفاده آمریکایی ها را همین آیس تی تشکیل می دهد. این نوشیدنی به قدری مشهور و محبوب است که در بعضی از ایالت های آمریکا، همراه با اکثر وعده های غذایی سرو می شود. برخی مواقع هم به آن شکر و لیمو اضافه می کنند.
آیس تی را معمولا با انواع میوه و مرکبات و چای کیسه ای تهیه می کنند. آیس تی لیمو، آیس تی هلو، آیس تی چای سبز و آیس تی توت از جمله پرطرفدارترین و مفیدترین انواع چای سبز در کل دنیا محسوب می شوند.
چای انگلیسی، سلطنتی ترین انواع چای در جهان
در مورد ورود چای به انگلیس، حرف و حدیث زیاد است. ولی خب این نوشیدنی، در ابتدا مخصوص اشراف و شاهزاده ها بود. معمولا چای را در ظرف ها و کاسه های چینی سرو می کردند و در کنار آن هم شکر می گذاشتند. بعدها فنجان، جای کاسه را گرفت و نوشیدن چای هم به یک عادت برای کل مردم این کشور تبدیل شد. پای چای که به کافی شاپ ها باز شد، سر در عموم این مکان ها را یک جمله تبلیغی برای چای می نوشتند: «بدن خود را پر انرژی کنید و از پیری در امان بمانید». به هر حال تا قبل از آن چای نماد اشرافی گری بود و چنین تبلیغی هم طبیعی به نظر می رسید.
امروزه چای انگلیسی ترکیبی از چای سیاه، شیر و ادویه های مخصوص و خوش عطر است که به صورت گرم سرو می شود. در کنار چای انگلیسی هم قند یا شکر سرو می شود. چای انگلیسی یکی از پر طرفدارترین انواع چای در جهان است که در مناسبت های مجلسی هم سرو می شود.
چای سفید؛ چای سنتی شرق آسیا و نحوه تولید آن
چای سفید در درجه اول از زمان های دور در چین و بیشتر در استان فوجیان برداشت شده است. اما اخیراً در نپال شرقی، تایوان، تایلند، گاله (سریلانکا جنوبی) و شمال شرقی هند هم تولید و کشت می شود. در حال حاضر هیچ تعریف کلی پذیرفته شده ای از چای سفید وجود ندارد و توافق بین المللی بسیار کمی در مورد این مسئله وجود دارد. بعضی از منابع این اصطلاح را برای چای خشک شده و بدون هیچگونه فرآوری اضافی به کار می برند. برخی به چای تهیه شده از جوانه ها و برگهای نارس چای که اندکی قبل از باز شدن کامل جوانه ها چیده شده و در معرض آفتاب طبیعی خشک می شوند چای سفید می گویند.
در حالی که سایر موارد شامل جوانه های چای و برگهای بسیار جوان است که قبل از خشک شدن بخارپز شده یا حرارت دیده اند. چای سفید نه بو داده می شود و نه رول می شود و به همین خاطر اکسیده نشده و کمترین فراوری روی آن انجام شده است. در نتیجه طعم آن “سبک تر” از بیشتر چای های سیاه و سبز یا سنتی است. علی رغم نام آن، دم کرده چای سفید زرد کم رنگ است. انواع مختلف چای سفید عبارتند از: چای سوزن نقره ای، بای مادان، چای سفید برداشت میمون و چای سفید دارجیلینگ.
چای سفید، مانند چای سیاه و سبز، از گیاه Camellia sinensis تهیه می شود (بوته همیشه سبز چینی و هندی) و حاوی پلی فنول ها است. مجموعه ای از عناصر گیاهی که تصور می شود مسئول خواص مفید چای بر سلامتی هستند. انواع چای سفید دارای مقادیر مختلف کاتچین، دسته ای از پلی فنول ها هستند و دامنه کلی غلظت آن با چای سبز همپوشانی دارد و شبیه آن است. این مسئله ممکن است به دلیل تنوع گیاه چای که چای از آن چیده شده است، روش کشت و روش فرآوری چای باشد.
سخن آخر درباره انواع چای در جهان
همان طور که گفتیم، انواع چای در جهان با برندها و آداب مختلف سرو می شود اما خود گیاه چای یکی است و در گذر زمان و با توجه و فرهنگ و ذائقه ملل مختلف، طرز تهیه و سرو متفاوتی دارد. در کنار همه این ها باید بدانید که هر چند چای، از هر نوعی که استفاده می کنید، خواص مفیدی دارد ولی در مصرف آن هرگز زیاده روی نکنید.