درمان بیش فعالی
برای درمان اختلال کم توجهی یا بیش فعالی (ADHD) معمولا از دارو و رفتار درمانی استفاده می‌شود. با اینکه برای درمان این اختلال ابتدا از دارو کمک گرفته می‌شود. اما بیمارانی که تحت رفتار درمانی قرار می‌گیرند، در نهایت به داروی کمتری نیاز دارند یا می‌توانند کاملا مصرف دارو را قطع کنند. از طرفی، شواهد چند تحقیق نشان می‌دهد استفاده همزمان از دارو و رفتاردرمانی بهترین نتیجه ممکن را در پی خواهد داشت.
بهترین روش درمان اختلال کم توجهی بیش فعالی چیست؟
بهترین روش درمان اختلال کم توجهی یا بیش فعالی برای هر فرد متفاوت از دیگری است. این روش معمولا ترکیبی از مصرف دارو، تراپی و یا تغییر سبک زندگی است. درمان موثر باید پاسخگوی علائم زمینه‌ای مثل تکانشگری یا حواس پرتی و چالش‌های رفتاری و اجتماعی متاثر از آن، مانند مشکل در دوستیابی، کنترل زمان و عزت نفس پایین باشد.
داروهای اختلال کم توجهی یا بیش فعالی
متداول‌ترین دارو برای درمان اختلال کم توجهی یا بیش فعالی محرک‌هایی مانند ریتالین و آدرال است. البته می‌توان در مورد کسانی که به داروهای محرک واکنش نشان نمی‌دهند یا دچار عوارض می‌شوند، از داروهای غیرمحرک مانند استراترا یا گروه خاصی از داروهای ضد افسردگی نیز استفاده کرد.
هر نوع دارویی که برای درمان مورد استفاده قرار بگیرد باید دوز مناسبی داشته باشد. زیرا داروهای تجویز شده برای درمان اختلال کم توجهی یا بیش فعالی، به خصوص محرک‌ها، باعث تشدید سایر بیماری‌هایی می‌شوند که همزمان با این اختلال در فرد وجود دارد. این بیماری‌ها می‌تواند شامل اختلال دوقطبی، اختلال وسواس فکری عملی و اضطراب باشد.
از چه محرک‌هایی برای درمان اختلال کم توجهی یا بیش فعالی (ADHD) استفاده می‌شود؟
اصلی‌ترین محرک‌های مورد استفاده برای درمان اختلال کم توجهی یا بیش فعالی به دو دسته تقسیم می‌شوند: متیل فنیدات و آمفتامین.
- متیل فنیدات
مانند ریتالین، کنسرتا، قرص روز، فوکالین، قرص جویدنی، کوئیلیوانت، متادیت - آمفتامین
مانند آدرال، دیاناول، ویوانس، دکسدری
مدت‌ها است که برای درمان اختلال بیش فعالی از محرک‌ها استفاده می‌شود. اگر چه این داروها ممکن است عوارض جانبی مانند سردرد یا کج خلقی داشته باشند. اما اکثر تحقیقات نشان می‌دهد که اگر به درستی مصرف شوند، خطری ندارند.
کودکان و بزرگسالانی که از قبل دچار عارضه قلبی هستند باید به دقت تحت نظر پزشک باشند. زیرا داروی محرک باعث افزایش فشار خون یا ضربان قلب می‌شود و می‌تواند برای این دسته از افراد خطرناک باشد.
داروهای محرک می‌توانند باعث بروز تیک، دوره‌های شیدایی یا در موارد نادر روان پریشی شوند. در اکثر موارد، پایین آوردن دوز یا تغییر دارو به تسکین این مشکلات کمک می‌کند.
آیا تجویز داروهای محرک مانع از رشد کودک می‌شود؟
شواهد موجود در این زمینه ضد و نقیض هم هستند. به عنوان مثال بر اساس تحقیقی که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، مصرف طولانی مدت داروهای محرک برای درمان اختلال کم توجهی یا بیش فعالی با کاهش وزن شدید کودکان در ارتباط بوده است.
البته سایر تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان می‌دهد که اختلال کم توجهی یا بیش فعالی و یا مصرف دارو برای درمان آن ربطی به سرکوب رشد ندارد. بنابراین والدین باید قبل از شروع استفاده از داروهای محرک برای کودک، مزایا و معایب درمان را سبک سنگین کنند و احتمال بروز مشکلات رشد را با پزشک خود در میان بگذارند.
همچنین باید در نظر داشته باشند که داروهای محرک می‌تواند به طرز چشم‌گیری باعث کاهش اشتها در کودکان شود. همین امر نیز می‌تواند روی رشد تاثیر بگذارد. از این رو اطمینان از برآورده شدن نیازهای غذایی کودک به انجام مراحل و اقدامات بیشتری نیاز دارد.
برای درمان اختلال کم توجهی یا بیش فعالی از چه داروهای غیر محرکی استفاده می‌شود؟
سه داروی غیر محرک به نام‌های استراترا (آتوموکستین)، اینتونیو (گوانفیسین) و کاپوای (کلونیداین) برای درمان اختلال کم توجهی یا بیش فعالی به تایید اداره غذا و دارو رسیده است.
ولبوترین (بوپروپیون) و سایر داروهای ضد افسردگی ازجمله دیگر مواردی است که برای درمان اختلال کم توجهی یا بیش فعالی مورد استفاده قرار می‌گیرد اما هنوز به تایید اداره غذا و دارو نرسیده است.
آیا داروهای غیر محرک مانند داروهای محرک موثر واقع می‌شوند؟
معمولا اولین داروی قابل مصرف برای درمان اختلال کم توجهی یا بیش فعالی داروهای محرک است. زیرا این داروها عموما خطری ندارند و سریع‌تر عمل می‌کنند. بنابراین تشخیص میزان سودمندی آن آسانتر است.
داروی غیر محرک در اغلب موارد برای کسانی تجویز می‌شود که نمی‌توانند داروی محرک را تحمل کنند یا روی آنها تاثیری ندارد. تاثیر داروهای غیر محرک تدریجی است و باید چند هفته به صورت مداوم مصرف شود تا بتوان میزان بهبودی را تشخیص داد.
با اینکه استفاده از داروهای محرک کاربردی‌تر است، بسیاری از افراد دچار اختلال کم توجهی یا بیش فعالی گزارش داده‌اند داروهای غیر محرک تاثیر خوبی در درمان اختلال آنها داشته است.
البته تنها راه مطمئن شدن از تاثیر یا عدم تاثیر دارو این است که آن را امتحان کنید. بسیاری از افراد دچار اختلال کم توجهی یا بیش فعالی می‌گویند قبل از پیدا کردن دارویی که تاثیر مثبتی روی علائم آنها داشته باشد. چندین داروی محرک و غیر محرک را امتحان کرده‌اند.
رفتاردرمانی
گفته می‌شود رفتاردرمانی موثرترین روش غیرپزشکی برای درمان اختلال کم توجهی یا بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان است. در این روش معمولا به والدین آموزش داده می‌شود تا واکنش مناسبی را به رفتار منفی کودک نشان دهند. همچنین در تنظیم و رسیدن به اهداف به او کمک کنند.
در این روش همچنین راهکارهایی برای کنار آمدن با شرایط و مهارت‌های اجتماعی به کودک آموزش داده می‌شود. شعار رایج در بین افراد دچار اختلال کم توجهی یا بیش فعالی این است که: “قرص به ما مهارت نمی‌آموزد”.
این شعار تاکیدی بر این نکته است که اگرچه دارو باعث کنترل علائم بیش فعالی یا کم توجهی می‌شود، اما در یادگیری رفتار مناسب یا از بین بردن عادات منفی به کودک کمکی نمی‌کند. هدف از رفتاردرمانی پر کردن این شکاف است.
اغلب برای بزرگسالان و کودکان بزرگتر که دچار اختلال کم توجهی یا بیش فعالی هستند از درمان شناختی رفتاری استفاده می‌شود. درمان شناختی رفتاری به بزرگسالان کمک می‌کند تا بهتر بتوانند احساسات خود را مدیریت کنند، به عادات منفی غلبه کنند و با الگوهای منفی ذهنی و عزت نفس پایین که مانع از موفقیت آنها می‌شود روبه‌رو شوند.
آیا تراپی به درمان اختلال کم توجهی یا بیش فعالی (ADHD) کمک می‌کند؟
رفتاردرمانی برای کودکان در بسیاری از موارد موثر واقع شده است. شواهد نشان می‌دهد درمان شناختی رفتاری برای بزرگسالان به تقویت مهارت منظم بودن آنها کمک می‌کند و الگوهای نادرست ذهنی را برطرف می‌سازد.
استفاده از سایر روش‌های روان درمانی نیز می‌تواند به ترمیم عزت نفس و بازسازی روابطی که در اثر رفتارهای منفی اختلال کم توجهی یا بیش فعالی آسیب دیده کمک کند.
امکان درمان اختلال کم توجهی یا بیش فعالی بدون مصرف دارو وجود دارد؟
اگر چه اکثر تحقیقات حاکی از آن است که تاثیر دارو بیشتر از سایر روش‌هاست. اما مصرف دارو نیز می‌تواند منجر به بروز عوارض ناخوشایند دیگری شود که برای کنترل اختلال کم توجهی یا بیش فعالی ضروری نیست.
شواهد نشان می‌دهد ترکیبی از تراپی، ورزش، مدیتیشن و تغییر رژیم غذایی به بسیاری از کودکان و بزرگسالان دچار اختلال کم توجهی یا بیش فعالی بیشتر کمک کرده است. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که درمان با استفاده از تکنولوژی‌هایی مانند بازی‌های ویدئویی خاص، برنامههای آموزش مغز یا نوروفیدبک به بهتر شدن علائم اختلال کم توجهی یا بیش فعالی کمک می‌کند.