اختلال خواب در کودکان؛ علائم، خطرات، انواع و روش‌های درمان
خواب باکیفیت هم برای بزرگسالان و هم برای کودکان مهم است. اما اغلب افراد شب‌ها به اندازه‌ی کافی استراحت نمی‌کنند. افراد زیر ۱۸ سال به حداقل ۹ ساعت خواب در شب نیاز دارند. با این حال، آمارها درباره‌ی اختلال خواب در کودکان و نوجوانان نشان می‌دهد که ۵۰ درصد افراد در این گروه‌ی سنی برای خوابیدن دچار مشکل می‌شوند. انجمن روانپزشکی آمریکا مشکل در کیفیت، زمان و مدت خواب را به عنوان «اختلال خواب» یا «اختلال خواب- بیداری» تعریف می‌کند.
اختلال خواب در کودکان و نوجوانان روی عملکرد تحصیلی و ارتباطات اجتماعی آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد و حتی می‌تواند کل خانواده را تحت تأثیر قرار دهد. با این حال، راهکارهای زیادی برای کمک به حل این مشکل وجود دارد. اگر شما هم نگران کمیت و کیفیت خواب فرزندتان هستید، با ما در این مقاله همراه شوید تا با انواع اختلال خواب در کودکان، علائم و نحوه‌ی درمان آن‌ها آشنا شوید.
علائم و نشانه‌های اختلال خواب در کودکان
گاهی اوقات ممکن است کمی طول بکشد تا کودکان بخوابند. اما اگر فرزند شما مشکل زیادی در این زمینه دارد و هر شب دچار بی‌قراری یا کم‌خوابی می‌شود، ممکن است به اختلال خواب مبتلا باشد که با علائم زیر مشخص می‌شود:
- کودک در رختخواب دراز می‌کشد و برای مدت زمان زیادی به دنبال کتاب، آهنگ، نوشیدنی یا رفتن به سرویس بهداشتی است.
- در به خواب رفتن مشکل دارد.
- هر بار فقط حدود ۹۰ دقیقه می‌خوابد (حتی شب‌ها).
- شب‌ها از خارش پاها شکایت دارد.
- در هنگام خواب با صدای بلند خروپف می‌کند.
- در زمان خواب راه می‌رود یا کابوس می‌بیند.
- دندان قروچه می‌کند.
- شب ادراری دارد.
- صبح‌ها نمی‌تواند به راحتی از خواب بیدار شود.
- در طول روز نمی‌تواند بیدار بماند.
- بدخلق و تحریک‌پذیر به نظر می‌رسد.
- در مدرسه عملکرد خوبی از خود نشان نمی‌دهد.
عوارض کم‌خوابی در کودکان
خواب برای همه‌ی افراد ضروری است و به همین دلیل وقتی کودکان به اندازه‌ی کافی نمی‌خوابند، سلامتی‌شان تحت تأثیر قرار می‌گیرد. با گذشت زمان، کمبود خواب می‌تواند باعث ایجاد تغییرات جسمی، عاطفی و ذهنی در کودکان شود، از جمله:
- خواب‌آلودگی در طول روز
- تغییر خلق و خو
- مشکل در کنترل احساسات
- تضعیف سیستم ایمنی
- ضعیف شدن حافظه
- کاهش مهارت‌های حل مسأله
- مشکلات رفتاری
- پرخوری
نحوه‌ی خوابیدن کودکان
بسیاری از والدین با روال عادی خوابیدن کودکان و میزان نیاز آن‌ها به خواب آشنا نیستند. درک صحیح این موضوع می‌تواند در بهبود کیفیت خواب کودک تأثیر چشمگیری داشته باشد.
۰ تا ۳ ماهگی
خواب برای رشد و تکامل کودکان کاملاً ضروری است. اما غذا و تعامل با اطرافیان هم به همین اندازه مهم است. به همین دلیل است که شیرخواران از خواب بیدار می‌شوند، غذا می‌خورند، به صورت شما یا فعالیت‌هایی که پیرامون آن‌ها انجام می‌شود نگاه می‌کنند و سپس دوباره به خواب می‌روند.
۳ تا ۱۲ ماهگی
تا ۶ ماهگی، بسیاری از شیرخواران در طول شب می‌خوابند و ترجیح می‌دهند برای مدت طولانی‌تری در طی روز بیدار بمانند. از زمانی که شیرخواران به اولین سالگرد تولد خود نزدیک می‌شوند، احتمالاً شب‌ها به‌طور پیوسته‌تر می‌خوابند و در طول روز یک یا دو بار چرت می‌زنند.
بعد از یک سالگی
کودکان نوپا اغلب به جای اینکه دو چرت کوتاه در طول روز داشته باشند، یک بار و برای مدت طولانی‌تری چرت می‌زنند. در سال‌های پیش‌دبستانی، بسیاری از کودکان کاملاً عادت چرت زدن را کنار می‌گذارند.
- تنظیم خواب کودک؛ راهنمای کامل برای سنین مختلف
اختلال خواب در کودکان
تقریباً در هر مرحله از رشد، تغییر بدن و ذهن کودک باعث می‌شود که او در خوابیدن دچار مشکل شود. کودک شما ممکن است اضطراب جدایی را تجربه کند و از شما بخواهد که نیمه شب‌ها او را بغل کنید. همچنین ممکن است در حال یادگیری کلمات باشد و با تلاش ذهنی بیدار شود تا نام تمام وسایل داخل گهواره را بگوید. حتی تمایل به دراز کردن و کشیدن دست‌ها و پاها هم او را شب‌ها بیدار نگه می‌دارد.
اختلال خواب در کودکان می‌تواند از یک روز هیجان‌انگیز یا خسته‌کننده ناشی شود. غذاها و نوشیدنی‌های حاوی کافئین هم ممکن است خوابیدن را برای کودک دشوار کنند. علاوه بر این، قرار گرفتن در محیط جدید و تغییر زندگی روزمره برنامه‌ی خواب کودک را مختل می‌کند. بیماری و آلرژی هم از سایر عواملی هستند که می‌توانند باعث اختلال خواب در کودکان شوند.
اگر کودک کل ساعات روز را بدون اینکه کمی چرت بزند صرف بازی کردن کند، ممکن است شب برای خوابیدن دچار مشکل شود. این موارد اختلالات موقتی‌ای هستند که می‌توانید آن‌ها را برطرف کنید.
اگر کودک حتی با نزدیک شدن به سن ۶ ماهگی در طول شب از خواب بیدار می‌شود و تا زمانی که او را در آغوش نگیرید از خوابیدن خودداری می‌کند، احتمالاً یاد نگرفته است که شب‌ها خود را آرام کند. «خودآرامی» زمانی اتفاق می‌افتد که کودک یاد می‌گیرد به جای تکیه و اعتماد به سایر افراد، خود را آرام کند.
۱. آپنه‌ی خواب
آپنه‌ی خواب ترسناک است. چون در هنگام خواب تنفس کودک به مدت حداقل ۱۰ ثانیه متوقف می‌شود. در بیشتر موارد، کودک نمی‌داند که این اتفاق می‌افتد. اما شما ممکن است متوجه شوید که فرزندتان با صدای بلند خروپف می‌کند، با دهان باز می‌خوابد و در طول روز بیش از حد احساس خواب‌آلودگی می‌کند.
اگر متوجه‌ی بروز این علائم برای فرزندتان شدید، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. آپنه‌ی خواب به بروز مشکلات یادگیری و رفتاری و حتی مشکلات قلبی منجر می‌شود. بنابراین، در صورت مشاهده‌ی علائم آن باید حتماً به دنبال درمان باشید.
۲. سندرم پای بی‌قرار
در گذشته تصور می‌شد که سندرم پای بی‌قرار (RSL) فقط بزرگسالان را درگیر می‌کند. اما تحقیقات نشان می‌دهد که گاهی اوقات این سندرم در دوران کودکی شروع می‌شود. کودک شما ممکن است از احساس خزیدن حشرات روی پاهای خود شکایت داشته باشد و ممکن است مرتباً موقعیت خود را در رختخواب تغییر دهد تا کمی آرامش پیدا کند. بعضی از کودکان متوجه‌ی ناراحتی خود نمی‌شوند، اما به علت ابتلا به سندرم پای بی‌قرار خواب نامناسب را تجربه می‌کنند.
درمان‌های مختلفی برای بهبود سندرم پای بی‌قرار وجود دارد، اما در کودکان تأثیر بسیاری از آن‌ها به خوبی مورد مطالعه قرار نگرفته است. در بزرگسالان از داروها و مکمل‌های ویتامین برای درمان این سندرم کمک گرفته می‌شود. با پزشک کودک خود درباره‌ی بهترین شیوه‌ی درمان مشورت کنید.
۳. وحشت شبانه
وحشت شبانه چیزی بیش از کابوس است و می‌تواند همه‌ی اعضای خانواده را بترساند. وحشت شبانه باعث می‌شود که فرد ناگهان از خواب بیدار شود و به شدت ترسیده یا آشفته به نظر برسد. کودکان درگیر وحشت شبانه اغلب گریه می‌کنند، فریاد می‌زنند و گاهی اوقات در خواب راه می‌روند. معمولاً کودکان واقعاً بیدار نیستند و بیشتر آن‌ها حتی این وقایع را به خاطر نمی‌آورند.
بیشتر اوقات، وحشت شبانه در طول خواب غیر رم (non-REM) و حدود ۹۰ دقیقه پس از اینکه کودک به خواب می‌رود، اتفاق می‌افتد. هیچ درمانی برای وحشت شبانه وجود ندارد، اما می‌توانید با رعایت برنامه‌ی خواب احتمال وقوع آن را به حداقل برسانید.
نکاتی برای بهبود خواب کودکان
والدین و مراقبان کودک می‌توانند نقش فعالی در بهبود کیفیت خواب او داشته باشند. تغییرات کوچک مانند پیدا کردن یک تشک جدید می تواند به راحت خوابیدن کودک کمک کند. سایر راهکارهای مفید عبارتند از:
- هر شب زمانی مشخصی را برای خواب تعیین کنید و به آن پایبند باشید. کودک را به زیاد خوابیدن در تعطیلات آخر هفته تشویق نکنید. زمان بیدار شدن نباید در روزهای مختلف هفته بیش از ۱ تا ۱/۵ ساعت متفاوت باشد.
- یک برنامه‌ی روتین را برای قبل از خواب مشخص کنید. این کار به فرزندتان کمک می‌کند که به روال خواب عادت کند. به عنوان مثال، از کودکان بزرگتر بخواهید که قبل از خوابیدن کتاب بخوانند.
- از ۶ ساعت قبل از زمان خواب، از دادن غذا یا نوشیدنی حاوی کافئین به کودک خود بپرهیزید.
- نزدیک به زمان خواب، وعده‌های غذایی حجیم در اختیار کودک قرار ندهید.
- زمان بازی بعد از شام را به یک زمان آرامش‌بخش تبدیل کنید. چون فعالیت بیش از حد در ساعات پایانی شب می‌تواند کودکان را بیدار نگه دارد.
- قبل از خواب چند دقیقه با فرزندتان وقت بگذرانید، با او صحبت کنید و او را در آغوش بگیرید. از او در مورد روزی که سپری کرده بپرسید و او را برای صحبت کردن ترغیب کنید. این کار احساس بی‌قراری کودک را کاهش می‌دهد.
- از نگهداری وسایل الکترونیکی در داخل اتاق خواب بپرهیزید. برنامه‌ی خواب کودک را به شکلی تنظیم کنید که حداقل ۱ ساعت قبل از خوابیدن استفاده از وسایلی مثل تلویزیون و کامپیوتر را کنار گذاشته باشد.
- در زمان خوابیدن کودک فضای منزل را آرام و ساکت نگه دارید.
- هنگام خواب مطمئن شوید که دمای اتاق خواب کودک مناسب و فضای آن تاریک باشد.
- به جای سرزنش کردن فرزندتان به خاطر بیدار شدن در طول شب، برای خوابیدن و بیدار شدن در زمان مقرر پاداش در نظر بگیرید.
زمان مراجعه به پزشک
گاهی اوقات ممکن است تشخیص اینکه کودک بی‌قرار است یا به اختلال خواب مبتلا است، سخت باشد. اگر کودک یک دوره کم‌خوابی را تجربه می‌کند، صبح بعد از بیدار شدن با او گفتگو کنید. اگر می‌تواند یک کابوس را به خاطر بیاورد، با او صحبت کنید تا متوجه شود که این تصاویر واقعی نیستند.
در صورتی که فرزندتان نمی‌تواند راه رفتن در خواب یا تجربه‌ی وحشت شبانه را به خاطر بیاورد، به مراقبت پزشکی نیاز دارد. هر زمان که درباره‌ی فرزند خود احساس نگرانی کردید، باید با یک پزشک صحبت کنید. اگر تلاش‌های شما موفقیت‌آمیز نبود، پزشک می‌تواند راهنمایی‌های ارزشمندی را برای بهبود اختلال خواب در کودکان ارائه دهد. پزشک قادر است:
- به شما کمک کند که برای بهبود خواب فرزندتان برنامه‌ی مناسبی را در منزل اجرا کنید.
- یک مشکل زمینهای مانند آپنه‌ی انسدادی خواب را تشخیص دهد.
- در صورت لزوم، شما را به متخصص دیگری مانند متخصص آلرژی یا متخصص گوش، حلق و بینی ارجاع دهد.
سوالات متداول درباره‌ی خواب کودکان
چه چیزی باعث کم‌خوابی در کودکان می‌شود؟
عوامل زیادی وجود دارند که می‌توانند روی خواب کودکان تأثیر داشته باشند. کودکان ممکن است به مشکلات جسمی مانند آپنه‌ی انسدادی خواب مبتلا باشند که از خوب خوابیدن آن‌ها در طول شب جلوگیری می‌کند. استرس، عادات غذایی ناسالم و نداشتن محیط مناسب برای خواب از سایر عواملی هستند که می‌توانند باعث کم‌خوابی شوند. بین اختلال کم‌توجهی- بیش‌فعالی (ADHD) یا اختلال طیف اوتیسم (ASD) و کم‌خوابی هم ارتباط وجود دارد.
چگونه می‌توان اختلال خواب در کودکان را درمان کرد؟
در بیشتر موارد، تغییرات ساده مانند شروع یک برنامه‌ی روتین خواب کمک‌کننده است. اگر مشکل زمینهای مثل آپنه‌ی خواب یا آلرژی وجود داشته باشد، پزشک می‌تواند آن را درمان کند. غالباً تشخیص درست توسط پزشک، اولین قدمی است که باید قبل از درمان برداشته شود.
نداشتن خواب کافی چه تأثیری روی کودکان دارد؟
کمبود خواب به تغییر خلق و خو، کاهش عملکرد تحصیلی و کاهش عملکرد سیستم ایمنی منجر می‌شود. همچنین می‌تواند باعث خواب‌آلودگی کودک در طول روز و افزایش تحریک‌پذیری او شود و احتمال ابتلا به مشکلات رفتاری را افزایش دهد.
من به عنوان پدر یا مادر برای کمک به فرزندم چه کاری می‌توانم انجام دهم؟
ایجاد یک روتین آرام‌بخش را برای قبل از خواب در نظر بگیرید. با فرزندتان همفکری کنید تا بتوانید راهکار مناسبی را پیدا کنید که برای او مفید باشد. از تاریک و آرام بودن اتاق خواب و دمای مناسب آن اطمینان حاصل کنید. به تغذیه‌ی فرزندتان توجه کرده و در ساعات پایانی شب خوراکی‌های حاوی کافئین یا غذاهای سنگین و حجیم در اختیار او قرار ندهید. اگر درمان‌های خانگی جواب نداد، با پزشک صحبت کنید. ممکن است یک دلیل پزشکی در بروز مشکلات خواب نقش داشته باشد.
کلام پایانی
خواب برای همه انسان‌ها به خصوص کودکان ضروری است. کودکان برای رشد، یادگیری و عملکردهای خود به خواب کافی و باکیفیت نیاز دارند. کم‌خوابی روی خلق و خوی کودک اثر دارد و عملکرد او را در مدرسه تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین باعث تضعیف سیستم ایمنی می‌شود و احتمال ابتلا به اضطراب و افسردگی را افزایش می‌دهد. اگر بتوانید اختلال خواب در کودکان را به‌موقع تشخیص داده و آن را درمان کنید، لطف بزرگی به فرزندتان می‌کنید که تأثیر آن تا پایان عمر باقی می‌ماند.