هلیله سیاه؛ خواص، عوارض، طریقه و دوز مصرف
هلیله سیاه یکی از گیاهان پرطرف‌دار هندی است که در هند هاریتاکی (haritaki) نامیده می‌شود. هاریتاکی میوه‌ای است که درخشندگی را برای پوست به ارمغان می‌آورد و برای ازبین‌بردن بیماری‌ها، دفع سموم و مواد زائد از سراسر بدن، بهبود هضم و کاهش وزن استفاده می‌شود. در این مقاله، بیشتر با هلیله سیاه آشنا می‌شویم. همراهمان باشید.
هلیله سیاه چیست؟
هلیله سیاه با اسم علمی ترمینالیا چبولا (Terminalia Chebula) گیاهی است که در شرق هند و نپال، جنوب غربی چین و سریلانکا، مالزی و ویتنام رشد می‌کند. این گیاه به‌دلیل فواید فراوانش در طب آیورودای هندی «مادر گیاهان دارویی» یا «شاه داروها» نامیده می‌شود.
درخت هلیله‌سیاه در نواحی استوایی رشد می‌کند و ارتفاعش به ۳۰ متر هم می‌رسد. میوه نارس هلیله سیاه سبزرنگ است و وقتی می‌رسد به‌رنگ خاکستری مایل به زرد درمی‌آید. این میوه بیضی‌شکل، صاف و بدون کرک است که ۲ تا ۴٫۵ سانتی‌متر طول و ۱٫۲ تا ۲٫۵ سانتی‌متر عرض دارد و نوعی گیاه شیرین، قابض و گرم‌کننده با طعمی ناخوشایند است.
فواید هلیله سیاه برای سلامتی
۱. بهبود هضم و گوارش
مصرف منظم هلیله‌سیاه می‌تواند موجب تقویت عملکرد مجرای گوارشی و روده‌ها و افزایش جذب مواد مغذی از غذای مصرفی شود. همچنین پودر هلیله سیاه به بهبود دفع، تقویت و پاکسازی روده بزرگ و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند.
۲. حفاظت آنتی‌اکسیدانی و ضدباکتریایی
پودر هلیله سیاه منبعی غنی از آنتی‌اکسیدان‌های قوی است، از جمله:
- الاجیک اسید؛
- گالیک اسید؛
- چبولیک اسید؛
- فلاونول گلیکوزیدها؛
- سلنیوم؛
- ویتامین ث (C).
این مواد از بدن شما در برابر سرطان و سایر بیماری‌های جدی محافظت می‌کنند.
بر اساس تحقیقات، عصاره هلیله سیاه غلظت گلوتاتیون، سوپراکسید دیسموتاز و سایر آنتی‌اکسیدان‌ها را در کبد و کلیه بهبود می‌دهد و برای مبارزه با استرس اکسیداتیو مؤثر است. همچنین به نظر می‌رسد هلیله‌سیاه در برابر بیماری‌های مرتبط با سن محافظت ایجاد می‌کند. از طرفی میوه خشک‌شده هلیله‌سیاه خاصیت ضدباکتریایی و ضدویروسی قوی دارد که از عفونت باکتریایی و ویروسی جلوگیری می‌کند.
۳. کاهش اسید معده و محافظت در برابر زخم معده
هلیله‌سیاه می‌تواند اسید اضافی معده را کاهش دهد و حتی با افزایش مخاط در معده از زخم معده و درد معده جلوگیری کند. میوه هلیله سیاه غنی از آنتی‌اکسیدان‌های پلی‌فنول مانند گالیک اسید و الاجیک اسید است که با هلیکوباکترپیلوری مبارزه می‌کنند و خطر پیشرفت زخم معده را کاهش می‌دهند.
۴. بهبود دیابت و سندروم متابولیکی
قند خون بالا و کاهش حساسیت به انسولین به‌علت رژیم غذایی نامناسب عوامل اصلی ابتلا به دیابت نوع ۲ و زمینه‌ساز سندروم متابولیک هستند. ترکیبات موجود در هلیله‌سیاه تا حدی سبب کاهش قند خون و افزایش حساسیت به انسولین می‌شود. البته لازم است بیماران دیابتی قبل از مصرف هلیله سیاه با پزشک مشورت کنند.
۵. کمک به کنترل وزن
به خواص هلیله سیاه برای لاغری هم اشاره شده است چون برای تنظیم وزن مفید است. این گیاه معده را شست‌وشو می‌دهد و به سیستم هضم و جذب مواد در معده کمک می‌کند.
همچنین در افزایش سرعت متابولیسم بدن مؤثر است و با تقویت ترشح صفرا به مصرف چربی‌های بدن کمک و چاقی را مهار می‌کند.
۶. بهبود اختلالات چشمی
از خواص هلیله سیاه برای چشم، تأثیر آن در بهبود انواع اختلالات چشمی است. می‌توان از آب هلیله‌سیاه برای شست‌وشوی چشم‌ها استفاده کرد. هلیله‌سیاه را یک شب در آب بخیسانید و صبح روز بعد از آب آن برای شست‌وشوی چشم استفاده کنید. آب هلیله سیاه خاصیت ضددرد و ضدالتهابی دارد و برای ورم ملتحمه هم مفید است.
۷. مبارزه با حساسیت پوستی
هلیله‌سیاه برای مبارزه با حساسیت پوستی بسیار مفید است و پماد هلیله سیاه بهترین پماد برای چنین مشکلاتی محسوب می‌شود. این خمیر رنگ سبز روشنی دارد و از ساییدن میوه هلیله سیاه با کمی آب جوشیده به دست می‌آید. این خمیر را روی پوست آسیب‌دیده بمالید.
۸. درمان اختلالات ریوی
مصرف پودر هلیله سیاه برای سرفه‌های شدید، برونشیت و مشکلات ریوی پیشنهاد می‌شود. برای این منظور نصف قاشق چای‌خوری پودر هلیله سیاه را با مقدار بسیار کمی عسل مخلوط کنید و به‌آرامی بمکید.
۹. بهبود وضعیت پوست و مو
پودر میوه هلیله سیاه برای مو و پوست مفید است و معمولا برای مشکلات پوستی مثل جوش، کاهش موی زائد و موخوره پیشنهاد می‌شود. برای درمان جوش و التهابات پوستی گیاه پودرشده را با آب داغ به حالت خمیر دربیاورید و بعد از سردشدن، روی ناحیه آسیب‌دیده بمالید. درمان موضعی می‌تواند بهبود پوست را سریع‌تر و از جوش‌های بعدی جلوگیری کند. همچنین هلیله‌سیاه منبعی غنی از آنتی‌اکسیدان و سم‌زدایی قوی است و مصرف منظم پودر آن رنگ مو و پوست شما را بهبود می‌دهد.
۱۰. درمان خونریزی
جوشانده هلیله سیاه از اضافه‌کردن یکی‌دو قاشق پودر هلیله سیاه به آب و جوشاندن آن به دست می‌آید. در صورت ابتلا به مشکلاتی مثل هموروئید، مصرف جوشانده می‌تواند به قطع‌شدن ترشح یا خونریزی کمک کند و موجب تقویت معده و خوددرمانی شود. همچنین خاصیت قابض‌بودن هلیله‌سیاه توده هموروئید را التیام می‌دهد.
۱۱. بهبود درد مفصل
خاصیت ضدالتهابی هلیله سیاه برای درمان درد مفصل، آرتریت و نقرس مفید است. درمان با مُسکن برای این افراد مضر است.
۱۲. درمان اسهال و اسهال خونی
پودر پالپ میوه اغلب به‌عنوان دارویی مؤثر برای اسهال مزمن و اسهال خونی استفاده می‌شود. ۱ قاشق پودر هلیله سیاه را با ۱ قاشق عسل مخلوط کنید و برای خلاصی از اسهال روزی ۲ بار از این ترکیب بخورید.
۱۳. سفیدکردن دندان
از دیگر خواص هلیله سیاه کاربرد آن در سفیدکردن دندان است. روزی ۲ بار از این ماده روی دندان‌هایتان بزنید. این ماده به سفید و قوی‌شدن دندان کمک می‌کند. برای این کار هلیله‌سیاه را آسیاب و الک کنید و درون ظرف نگه دارید.
۱۴. درمان زخم‌های دهان
با پودر هلیله سیاه و دوغ یا ماست خمیر درست کنید و برای درمان زخم‌های دهانی و جوش از این خمیر استفاده کنید. می‌توانید از جوشانده رقیق‌شده هلیله‌سیاه را هم برای التهاب دهان غرغره کنید. اگر دچار دندان‌درد یا مشکل لثه شده‌اید، خمیر را مستقیم روی دندان یا لثه دردناک خود بمالید تا سریع تسکین پیدا کند.
۱۵. درمان اوریون
مقداری از خمیر هلیله سیاه را روی ناحیه ورم‌کرده بمالید تا بهبودی سریع‌تر انجام شود.
سایر فواید هلیله سیاه
مصارف سنتی و سایر خواص هلیله سیاه عبارت‌اند از:
- درمان یبوست و مشکلات عصبی، ترشح واژنی، انزال غیرارادی؛
- اثر محافظتی برای قلب؛
- مهار رشد سلول‌های سرطانی؛
- درمان مسمومیت غذایی؛
- تقویت اشتها؛
- درمان آسم.
طریقه مصرف هلیله سیاه در طب آیورودا
- سوختگی: هلیله سیاه را بسوزانید، آسیاب کنید و بعد از ترکیب با وازلین روی محل سوختگی بمالید.
- کم‌خونی: کره را آب کنید و با پودر هلیله سیاه و عسل مخلوط کنید. روزی ۲ قاشق غذاخوری از آن را به فرد مبتلا به کم‌خونی بدهید.
- یبوست: روزانه ۱ میوه هلیله سیاه را با نمک بخورید.
- مشکلات میکروبی: جوشانده میوه هلیله‌سیاه را آماده کنید و روزانه ۳۰ میلی‌لیتر از آن بنوشید.
- کاردیوتونیک: ۱ قاشق چای‌خوری هلیله سیاه را با آب ولرم مخلوط کنید و ۱ بار در روز بخورید.
- زخم: زخم‌هایتان را با جوشانده هلیله سیاه بشویید.
- آسم: در شب ۲ گرم از میوه خشک‌شده هلیله‌سیاه را بجوید.
- طاسی: ۵ گرم پودر هلیله‌سیاه را با ۱۵ میلی‌لیتر روغن نارگیل بجوشانید و ۳ بار در هفته آن را روی پوست سر و موهایتان بزنید.
- اختلالات گوارشی: هر روز نصف قاشق چای‌خوری پودر هلیله سیاه را بخورید.
- بواسیر: ۲ قاشق غذاخوری هلیله‌سیاه را در نصف تشت آب بریزید و ۱۰ دقیقه در آن بنشینید. این کار را قبل از حمام انجام دهید تا از بواسیر خلاص شوید.
- سوءهاضمه و روماتیسم: به مقدار مساوی ریشه اقارون چمنی، فلفل سیاه، زنجبیل خشک، پوست هلیله سیاه و سنگ نمک را آسیاب کنید. مقداری پودر را با آب ولرم یا عسل ترکیب و میل کنید.
- نقرس: شکر زرد را با هلیله‌سیاه مخلوط کنید و روزی ۲ بار ۲ قاشق غذاخوری مصرف کنید.
طرز مصرف هلیله سیاه در آشپزی
- میوه‌های ترش آن به‌عنوان نمک سیاه استفاده می‌شوند؛
- دانه‌های هلیله‌سیاه به‌عنوان میان‌وعده خورده می‌شوند و طعم بادام درختی و فندق دارند؛
- از دانه‌های هلیله سیاه روغن خوراکی تهیه می‌شود؛
- میوه‌های ترش آن در سالاد، آب‌نمک یا سرخ‌شده استفاده می‌شوند.
دوز مصرفی هلیله سیاه
دوز توصیه‌شده برای این گیاه دارویی روزانه ۱ تا ۶ میلی‌گرم است. همچنین بهتر است بر اساس نوع بیماری و فصل، هلیله‌سیاه با گیاه دارویی دیگری ترکیب شود. دوز مصرفی می‌تواند در ۱ نوبت مصرف یا به ۲ قسمت تقسیم شود. قبل از استفاده از این گیاه دارویی حتما با پزشک مشورت کنید.
عوارض جانبی پودر هلیله سیاه
به‌رغم تمام فوایدی که برای هلیله سیاه گفته شد، باید به عوارض جانبی و مضرات هلیله سیاه هم آگاه بود و در بعضی موارد برای مصرفش احتیاط کرد، از جمله:
۱. بارداری و شیردهی
هلیله‌سیاه ممکن است شیرمادر را کاهش دهد. به همین دلیل افرادی که قصد بارداری دارند، باردار هستند یا در دوران شیردهی به سر می‌برند نباید از هیچ‌کدام از بخش‌های این گیاه استفاده کنند.
۲. اثرات مربوط به قند خون
مصرف هلیله سیاه به افراد دیابتی توصیه می‌شود، اما این گیاه برای افرادی که از داروهای کاهش‌دهنده قند خون استفاده می‌کنند مناسب نیست. اگر از داروهای مربوط به قند خون بالا استفاده می‌کنید، قبل از مصرف هلیله‌سیاه با پزشک مشورت کنید. همچنین ۲ هفته قبل از جراحی نباید از هلیله سیاه استفاده کرد.
۳. اسهال و اسهال خونی
مصرف زیاد پودر میوه هلیله سیاه می‌تواند به‌طور موقت موجب اسهال و سایر مشکلات هاضمه مثل نفخ شود. این مشکلات باید طی ۱ یا ۲ روز برطرف شوند. در غیر این صورت برای چند روز مصرف گیاه را کنار بگذارید و بعد درمان را با نصف دوز یا کمتر ادامه دهید.
نکات مهم
- مصرف هلیله سیاه برای افراد خسته، افراد کم‌وزن، خانم‌هایی با قاعدگی سنگین و بعد از روزه‌داری مناسب نیست.
- خاصیت قابض‌بودن و خشکی هلیله‌سیاه ممکن است در افراد حساس حالت تهوع ایجاد کند.
- دوز هلیله سیاه به عنوان ملین در افراد مختلف با توجه به ساختار، قدرت گوارش و عادت روده‌شان متفاوت است. اگر مصرف این گیاه برایتان اثربخش نبود، مصرف را قطع کنید.
- افرادی که در سفر به‌شدت خسته شده‌اند نباید از هلیله‌سیاه استفاده کنند.