شیره افرا؛ ارزش غذایی، خواص و عوارض
شیره افرا هم مثل عسل شیرین‌کننده‌ای طبیعی و پرطرف‌دار است که از درختان افرای قرمز و افرای قندی تهیه می‌شود. این شیره سرشار از مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌های مفید است و از بدن انسان در برابر انواع بیماری‌های مغزی، بیماری‌های قلبی و نقص‌های سیستم ایمنی محافظت می‌کند. اگر دنبال جایگزین برای قند و شکر صنعتی هستید، تا پایان این مقاله همراه ما باشید.
شیره افرا چیست؟
قرن‌هاست که مردم دنیا از شربت افرا برای شیرین‌کردن مواد غذایی استفاده می‌کنند. درخت افرا در فصل زمستان در ریشه و تنه خود نشاسته جمع می‌کند. تجمع طولانی‌مدت نشاسته باعث می‌شود به‌مرور زمان به قند تبدیل شود. این قند در فصل بهار از ریشه بالا می‌آید، با آب مخلوط می‌شود و شیره‌ای می‌سازد که می‌توان آن را استخراج کرد.
این شیره آب فراوانی دارد و باید جوشانده شود تا با تبخیر آب اضافه، شربت غلیظ افرا به دست آید. جالب است که این شیره را می‌توان بدون افزودنی‌های شیمیایی و انواع نگهدارنده‌ها و کاملا خالص تهیه کرد. ابتدا روی درخت افرا را سوراخ می‌کنند تا شیره‌ای خارج شود و آن را در یک ظرف جمع می‌کنند. سپس شیره را می‌جوشانند تا بیشتر آب آن تبخیر شود و شربت غلیظ و شیرینی باقی بماند. در نهایت هم تصفیه‌اش می‌کنند تا ناخالصی‌هایش گرفته شود.
شیره افرا چطور تهیه می‌شود؟
۱. مته‌کردن درخت افرا
در ماه‌های دی و بهمن، تولیدکنندگان شربت افرا سراغ درخت‌ها می‌روند، آنها را با مته سوراخ می‌کنند و شیرهایی به بدنه‌شان وصل می‌کنند. همه این شیرها در نهایت به یک سیستم لوله‌ای به‌طول چند کیلومتر متصل می‌شوند.
۲. جریان شیره قندی داخل درخت افرا
در فصل تابستان، فتوسنتز درخت افرای قرمز و درخت افرای قندی باعث تولید قند در بدنه این درختان می‌شود. سلول‌های درخت با وجود این قند نفس می‌کشند و رشد می‌کنند. در نهایت در فصل زمستان کل این قند به‌شکل نشاسته در ریشه و بدنه درخت انباشته می‌شود. مدتی بعد با رسیدن فصل بهار و اختلاف دمای شب و روز، این شیره مدام به‌سمت بالا و پایین حرکت می‌کند و با فشار از شیرهایی که روی درخت نصب شده‌اند خارج می‌شود.
۳. برداشت شیره درخت افرا
شیره افرا در مسیر لوله‌ها جاری می‌شود. این لوله‌ها در نهایت به مکانی موسوم به «کلبه قند» یا «خانه قند» هدایت می‌شوند تا آب شیره گرفته شود.
۴. تغلیظ شیره افرا با اسمز معکوس
شیره درخت افرا در ظروف فولادی ضدزنگ جمع می‌شود و بعد با کمک سیستم اسمز معکوس، آب آن کاهش پیدا می‌کند و محتوای قندی غلیظ می‌شود.
۵. تبخیر شیره و تبدیل آن به شربت افرا
در این مرحله، شیره درخت به‌مدت چند ساعت در دمای ۱۰۴ درجه سانتی‌گراد جوشانده می‌شود تا میزان قند آن به ۶۶درصد برسد. برای تهیه یک لیتر شربت افرا حدود ۴۰ لیتر شیره مصرف می‌شود.
۶. واکنش میلارد و تغییر رنگ شیره افرا
در طول فرایند تبخیر شیره، واکنشی شیمیایی به‌نام «واکنش میلارد» اتفاق می‌افتد. در این واکنش اسیدهای آمینه موجود در شیره با قند آن واکنش می‌دهند و رنگ شربت را قهوه‌ای می‌کنند تا شیره به شربتی خوش‌طعم، خوش‌عطر و سرشار از آنتی‌اکسیدان تبدیل شود.
کاربردهای شربت افرا چیست؟
محصول نهایی برای شیرین‌کردن بسیاری از غذاها استفاده می‌شود. می‌توان آن را هنگام پختن مواد به غذا اضافه کرد یا به‌عنوان چاشنی سر سفره گذاشت. شیرینی این شربت به غذاهایی مثل سوسیس، بستنی، انواع سرخ‌کردنی‌ها و میوه‌های تازه طعم جالبی می‌دهد. بعضی افراد هم ترجیح می‌دهند مقداری از آن را روی پنکیک و نان تست بریزند و نوش جان کنند. حتی می‌توانیم برای پخت کیک و نان و گرانولا، از شیرینی این شربت خوشمزه استفاده کنیم.
ارزش غذایی شیره افرا
وجه تمایز شربت افرا با شکرهای تصفیه‌شده، موادمعدنی و آنتی‌اکسیدان‌های موجود در آن است. ۸۰ میلی‌لیتر شربت افرا مقدار چشمگیری از نیاز بدن به برخی مواد معدنی را برطرف می‌کند:
- کلسیم: ۷درصد نیاز روزانه
- پتاسیم: ۶درصد نیاز روزانه
- آهن: ۷درصد نیاز روزانه
- روی: ۲۸درصد نیاز روزانه
- منگنز: ۱۶۵درصد نیاز روزانه
البته فراموش نکنید که شربت افرا در کنار این خوبی‌ها بدی بزرگی هم دارد، یعنی قند زیادش. دوسوم شربت افرا از ساکاروز یا همان شکر معمولی تشکیل می‌شود که واقعا زیاد است.
شربت افرا سالم‌تر است یا شکر؟
فکر نکنید چون شیره افرا حاوی مواد معدنی است، با خیال راحت می‌توان آن را جایگزین شکر کرد. محتوای قند این شیره مثل شکر معمولی می‌تواند باعث چاقی، دیابت نوع ۲ و بیماری قلبی شود. بهترین راه برای دریافت این مواد معدنی، داشتن رژیم غذایی متعادل و خوردن غذاهای کامل است.
البته شاخص گلیسمی شربت افرا حدود ۵۴ است، در حالی که این عدد برای قند و شکر معمولی به ۶۵ می‌رسد. این یعنی شربت افرا قند خون را کندتر از قند معمولی افزایش می‌دهد و از شکر کم‌ضررتر است.
مهم‌ترین خواص شیره افرا چیست؟
۱. کاهش کلسترول
دانشمندان با آزمایش‌های حیوانی اثر شیره افرا بر میزان میزان کلسترول بدن را بررسی کردند و دریافتند این شربت نه‌تنها کلسترول خون را کاهش می‌دهد، بلکه از التهاب کبد نیز جلوگیری می‌کند.
۲. سلامت مغز
بر اساس شواهد موجود، شربت افرا از تاشدن، گره‌خوردن و جمع‌شدن پروتئین‌های سلول‌های مغزی (عوامل محرک آلزایمر و بیماری‌های عصبی) جلوگیری می‌کند. حتی آزمایش‌های حیوانی هم نشان‌دهنده اثرات ضدآلزایمر شیره درخت افرا بوده‌اند.
۳. پیشگیری از کمبود منگنز
کمبود منگنز در بدن سبب مشکلات جدی مثل رشد غیرطبیعی اسکلت بدن یا دیر خوب‌شدن زخم‌ها می‌شود. شربت افرا سرشار از منگنز است و جلوی این کمبود را می‌گیرد.
۴. خواص آنتی‌اکسیدانی
بدن انسان برای مبارزه با رادیکال‌های آزاد به آنتی‌اکسیدان نیاز دارد. شیره افرا سرشار از آنتی‌اکسیدان است و بدن را در برابر این بیماری‌ها مقاوم می‌کند. هنگام خرید شربت افرا یادتان باشد شیره تیره‌تر آنتی‌اکسیدان بیشتری دارد.
۵. بهبود سلامت قلب
یکی دیگر از خواص شربت افرا بهبود سلامت قلب است. دیواره داخلی رگ‌های خونی ما پوششی دارد که اگر میزان روی (Zinc) بدن کم باشد، در معرض آسیب قرار می‌گیرد و عملکرد طبیعی قلب را مختل می‌کند. بنابراین می‌توان گفت روی موجود در شیره افرا از بروز انواع اختلالات قلبی عروقی مثل سکته قلبی و تصلب شرایین جلوگیری می‌کند.
۶. تقویت باروری مردان
یکی دیگر از خواص شربت افرا تقویت دستگاه تناسلی مردانه و غده پروستات است. کاهش مواد معدنی بدن ممکن است موجب اختلالات باروری آقایان شود. برای همین توصیه می‌شود غذاهایی مصرف کنند که حاوی مقادیر زیادی مواد معدنی مثل روی باشند. شربت افرا یکی از بهترین گزینه‌هاست که هم راحت تهیه می‌شود و هم مزه خوبی دارد.
۷. تقویت سیستم ایمنی بدن
زمانی که مقدار روی و منگنز در بدن کم می‌شود، گلبول‌های سفید خون نیز کم می‌شوند و این مسئله تأثیر مستقیم بر سیستم ایمنی بدن دارد. تنها راه بازگرداندن گلبول‌های سفید، مصرف مکمل‌های مواد معدنی است و شیره افرا یکی از بهترین گزینه‌ها محسوب می‌شود. روی و منگنز موجود در این شربت در تقویت سیستم ایمنی نقش بسزایی دارند.
خطرات احتمالی مصرف شربت افرا
قند خطرناک‌ترین محتوای شیره افرا است. حتما می‌دانید که مصرف بیش از حد قند و شکر چقدر برای سلامتی مضر است و چه عوارض خطرناکی دارد. این عوارض در افرادی که سابقه چاقی یا دیابت دارند حتی بیشتر هم می‌شود. بنابراین قبل از آنکه شیره افرا را به پای ثابت رژیم غذایی خود تبدیل کنید، باید خطرات احتمالی مصرف آن را بدانید.
۱. پوسیدگی دندان
مصرف همه قندها باعث پوسیدگی دندان‌ها می‌شود، به‌خصوص اگر بیش از اندازه و با غلظت بالا استفاده شوند. از آنجا که باکتری‌های عامل پوسیدگی دندان‌ها از قند دهان تغذیه می‌کنند و تکثیر می‌شوند، هرچقدر فرد قند بیشتری مصرف کند، احتمال پوسیدگی و سوراخ‌شدن دندان‌هایش بیشتر است.
۲. به هم خوردن وضعیت قند خون
با مصرف شیره درخت افرا، کربوهیدرات در قالب قند بدون فیبر وارد بدن می‌شود. در نتیجه فرد دچار نوسانات قند خون و سطح انسولین می‌شود. این اثرات نامطلوب در بیماران دیابتی به‌مراتب شدیدتر است.
خرید شیره افرا و نگهداری از آن
قبل از اینکه بپرسید شربت افرا از کجا بخریم یا قیمت شربت افرا چقدر است، هدفتان از خرید شیره افرا را مشخص کنید. اگر می‌خواهید به‌عنوان ماده شیرین‌کننده در بستنی و پنکیک و دیگر غذاها استفاده کنید، شربتی با طعم ملایم و رنگ تقریبا طلایی بخرید. اما اگر می‌خواهید به‌عنوان چاشنی مثل مثل سس شکلات روی غذایی مثل نان وافل بریزید، شیره تیره‌تر با طعم تند‌تر انتخاب بهتری برای شماست.
این شربت تقریبا در تمام فروشگاه‌های خواربارفروشی یافت می‌شود. فقط حتما آن را در محلی خنک مثل یخچال نگهداری کنید و در صورت مشاهده آثار کپک، آن را دور بریزید.
دانستنی‌های جالب درباره شربت درخت افرا
- جریان شیره افرا در تنه درخت ۴ تا ۶ هفته طول می‌کشد.
- درخت افرا باید حدود ۳۰ تا ۴۰ سال داشته باشد که بتوان به آن مته زد و شیره‌اش را گرفت.
- جریان شیره با رسیدن روزهای گرم بهار و جوانه‌زدن درخت قطع می‌شود.
کلام آخر
شیره افرا شیرین‌کننده‌ای طبیعی سرشار از مواد مغذی و آنتی‌اکسیدان‌هاست و حتی از عسل هم کالری کمتری دارد، اما این اصلا به معنی مفید یا سالم‌بودن این شیره خوش‌عطر و خوش‌طعم نیست. خیلی‌ها تصور می‌کنند با جایگزین‌کردن شکر تصفیه‌شده با شربت افرا رژیم غذایی خود را سالم‌تر کرده‌اند، در حالی که مصرف بیش از حد مواد قندی، از هر نوعی، برای بدن مفید نیست. بنابراین بهتر است در حد اعتدال مصرف شود.