۱۵ دلیل رایج دل درد کودکان که باید بدانید
درد شکم در نوزادان، شیرخواران و کودکان زیر ۱۲ سال شایع است و می‌تواند در هر جایی از بالاتنه، بین قفسه‌ی سینه و کشاله‌ی ران، رخ دهد. کودک ممکن است این مشکل را به صورت درد موضعی در یک ناحیه، درد عمومی در نواحی مختلف بدن یا شبیه‌ی کرامپ و گرفتگی عضلانی احساس کرده و برای توصیف آن از عباراتی مانند دل درد، شکم درد یا معده درد استفاده کنند. معمولاً دل درد کودکان بدون درمان برطرف می‌شود، اما در بعضی موارد که علت زمینه‌ای وجود دارد، به درمان تخصصی نیاز است.
به‌عنوان پدر یا مادر، تصمیم‌گیری در مورد اینکه آیا دل درد فرزندتان طبیعی است یا از مشکل جدی‌تری خبر می‌دهد، می‌تواند سخت باشد. این مقاله به شایع‌ترین علل دل درد کودکان، سایر علائمی که ممکن است کودک تجربه کند و زمان مراجعه به پزشک اختصاص دارد. ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.
دلایل دل درد کودکان
دلایل زیادی وجود دارند که می‌توانند باعث دل درد در کودکان شوند. شایع‌ترین علل بروز این مشکل کوتاه‌مدت بوده و بدون مداخله‌ی پزشکی برطرف می‌شوند. رایج‌ترین دلایل درد شکم در کودکان عبارتند از:
۱. یبوست
اگر کودک در یک هفته کمتر از سه بار اجابت مزاج داشته باشد یا دفع مدفوع برای او سخت یا دردناک باشد، به یبوست مبتلا شده است. خوشبختانه، در بیشتر موارد یبوست کودکان موقتی است و با اصلاح رژیم غذایی و افزایش مصرف میوه، سبزی و آب برطرف می‌شود.
۲. هوای گیر افتاده در شکم
وجود هوا و گاز اضافی در دستگاه‌ی گوارش در شیرخواران در مقایسه با کودکان بزرگ‌تر شایع‌تر است. چراکه ممکن است شیرخوار در هنگام شیر خوردن یا گریه هوا را ببلعد. وجود هوای اضافی در دستگاه‌ی گوارش باعث دل درد شده و کودک با آروغ زدن یا عبور گاز از روده از شر آن خلاص می‌شود. اما ممکن است برای انجام این کار به کمک نیاز داشته باشد. تکنیک‌هایی وجود دارد که می‌توانید از طریق آن‌ها به آروغ زدن کودک بعد از شیر خوردن کمک کنید.
۳. گاستروانتریت
گاستروانتریت که یک عفونت روده‌ای است و به آن آنفولانزای معده هم می‌گویند، با علائمی مانند دل درد، اسهال آبکی، حالت تهوع یا استفراغ و گاهی اوقات تب همراه است. این بیماری از طریق تماس با فرد آلوده یا مصرف غذا و آب آلوده منتقل می‌شود.
هیچ درمان خاصی برای گاستروانتریت وجود ندارد و بیشتر کودکان را می‌توان در خانه و با دادن مایعات فراوان درمان کرد. کودکان مبتلا به کم‌آبی شدید ممکن است به درمان در اورژانس یا بیمارستان نیاز داشته باشند.
۴. ترومای شکم
کودکان اغلب در حین ورزش و بازی کردن به اشیاء یا موانع مختلف برخورد می‌کنند، زمین می‌خورند یا آسیب می‌بینند. اگر در این شرایط به شکم آن‌ها ضربه وارد شود، ممکن است در آن ناحیه احساس درد داشته باشند.
۵. مسمومیت غذایی
این مشکل زمانی اتفاق می‌افتد که کودک غذای حاوی ارگانیسم‌های مضر مانند باکتری، ویروس و انگل یا سموم آن‌ها را می‌خورد. این ارگانیسم‌ها می‌توانند غذا را در مراحل مختلف تولید آلوده کنند. اگر غذا کاملاً پخته نشود یا به روش صحیح نگهداری نشود، احتمال آلوده شدن آن در خانه هم وجود دارد.
علائم مسمومیت غذایی مشابه‌ی گاستروانتریت است و می‌تواند ظرف چند ساعت پس از خوردن غذای آلوده شروع شود. در بیشتر موارد، مسمومیت غذایی خفیف بوده و بدون درمان برطرف می‌شود؛ اما بعضی از افراد باید به بیمارستان بروند.
۶. سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر (IBS)
سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر مشکلی است که روده‌ی بزرگ یا کولون را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به بروز علائمی مانند دل درد، یبوست، اسهال و نفخ منجر می‌شود.
علت IBS در کودکان مشابه‌ی بزرگسالان است و شامل اختلال در ارتباط عصبی بین مغز و روده، رشد بیش از حد باکتری‌ها در روده و مشکل در انقباض عضلات دستگاه‌ی گوارش می‌شود. اگر در خانواده سابقه‌ی IBS وجود داشته باشد، احتمال ابتلای کودک افزایش پیدا می‌کند.
۷. عدم تحمل لاکتوز
بعضی از کودکان ممکن است نسبت به لاکتوز یا قند موجود در شیر عدم تحمل داشته و قادر به هضم آن نباشند. کودکان مبتلا به عدم تحمل لاکتوز در صورت مصرف فرآورده‌های حاوی شیر دچار دل درد، اسهال، حالت تهوع یا نفخ می‌شوند.
نحوه‌ی درمان عدم تحمل لاکتوز به میزان علائم کودک بستگی دارد. بعضی از کودکان می‌توانند بدون اینکه دچار مشکل شوند کمی لبنیات، به‌خصوص ماست، مصرف کنند. اما اگر علائم کودک شدید است و باید لاکتوز کاملاً از رژیم غذایی او حذف شود، بهتر است به متخصص تغذیه مراجعه کنید. با توجه به اینکه لبنیات منبع خوب کلسیم و ویتامین D است، متخصص تغذیه می‌تواند غذاهای دیگری را برای تأمین این مواد مغذی پیشنهاد کرده یا در صورت لزوم برای کودک مکمل تجویز کند.
۸. کولیک
کولیک یا قولنج در نوزادان شایع است و زمانی رخ می‌دهد که یک نوزاد سالم برای مدت بسیار طولانی و بدون هیچ دلیل واضحی گریه می‌کند. علت کولیک به‌طور دقیق مشخص نیست، اما حساسیت به نور یا صداهای بلند، کامل نبودن سیستم عصبی یا دستگاه‌ی گوارش، ترس یا هیجان و تولید گاز می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد.
معمولاً نوزادان مبتلا به کولیک بعد از ظهرها شروع به گریه کردن می‌کنند. سایر علائم کولیک عبارتند از: آروغ زدن مکرر یا دفع گاز زیاد، سفت شدن شکم، جمع کردن پاها به سمت شکم یا مشت کردن دست‌ها در هنگام گریه کردن و قرمز شدن پوست.
۹. عفونت‌های مجاری ادراری (UTI)
این بیماری بیشتر در کودکان بزرگ‌تر دیده می‌شود و علائمی مانند درد هنگام ادرار کردن، تکرر ادرار و تب را ایجاد می‌کند. پزشک برای درمان عفونت مجاری ادراری آنتی بیوتیک تجویز می‌کند. حتی اگر کودک بعد از مدتی احساس بهبودی کرد، باید دوره‌ی درمان خود را کامل کند. چون قطع زودهنگام آنتی بیوتیک باعث مقاوم شدن میکروب‌ها در برابر دارو شده و احتمال بروز سایر عفونت‌ها را افزایش می‌دهد.
۱۰. انواژیناسیون
انواژیناسیون (Intussusception) وضعیتی است که در مبتلایان به آن بخشی از روده‌ی کوچک مانند تلسکوپ به داخل قسمت مجاور خود فرو رفته و باعث انسداد می‌شود. درنتیجه، مواد مایع یا جامد نمی‌توانند به‌راحتی از روده عبور کنند. کودکان مبتلا به انواژیناسیون ممکن است درد شدید متناوب، خونریزی گوارشی و بی‌حالی را تجربه کنند. انواژیناسیون یک بیماری جدی است و به مراقبت پزشکی نیاز دارد.
۱۱. فتق محبوس
فتق زمانی اتفاق می‌افتد که به دلیل ضعیف شدن دیواره‌ی شکم قسمتی از بافت یا عضو بدن بیرون می‌زند. اگر نتوان برآمدگی را به جای خود برگرداند، فتق در جدار شکم گیر می‌کند که به این وضعیت فتق محبوس می‌گویند. فتق محبوس یک اورژانس پزشکی است و اگر باعث قطع جریان خون شود، بافت از بین می‌رود.
۱۲. آپاندیسیت
به التهاب آپاندیس که در پایین و سمت راست شکم قرار دارد، آپاندیسیت می‌گویند. آپاندیسیت یک اورژانس پزشکی است که پاره شدن آن می‌تواند باعث مرگ شود. غالباً این بیماری با جراحی و خارج کردن آپاندیس از بدن درمان می‌شود.
احساس درد در سمت راست پایین شکم، یکی از علائم اصلی آپاندیسیت است. معمولاً درد از اطراف ناف کودک شروع شده و سپس به سمت راست پایین شکم منتقل می‌شود. سایر علائم عبارتند از: تهوع و استفراغ، از دست دادن اشتها و تب با درجه‌ی پایین.
۱۳. پیچ‌خوردگی یا تورشن بیضه در پسران
اگر در اثر چرخش بیضه طناب اسپرماتیک دچار پیچش شود، ممکن است کودک در ناحیه‌ی شکم و بیضه‌ی آسیب‌دیده احساس درد کند. طناب اسپرماتیک حاوی عروق خونی، اعصاب و مجاری است و وظیفه‌ی خون‌رسانی به بیضه‌ها را بر عهده دارد. غالباً برای درمان تورشن بیضه به جراحی نیاز است.
۱۴. بلع اجسام خارجی
در بیشتر موارد، زمانی که کودک جسمی را می‌بلعد، این جسم از طریق دستگاه‌ی گوارش و بدون کمک از بدن خارج می‌شود. با این حال، بلعیدن اجسام کوچک مانند باتری سکه‌ای می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند. در این شرایط باید بلافاصله کودک را به بیمارستان برد.
۱۵. قاعدگی در دختران
بعضی از دختران ممکن است در دوران قاعدگی دچار دل درد شوند. به دردی که در حین یا حوالی دوران پریود رخ می‌دهد، دیسمنوره می‌گویند.
علائم
بسته به علت، دل درد کودکان می‌تواند به شکل‌های مختلف رخ دهد:
- تیز و تیرکشنده یا یکنواخت
- شدید یا خفیف
- دردی که چند دقیقه یا چند ساعت طول می‌کشد
- دردی که هنگام دراز کشیدن بدتر می‌شود
سایر علائمی که ممکن است کودک همراه با درد شکم تجربه کند، عبارتند از:
- آروغ زدن
- عبور گاز از روده
- از دست دادن اشتها
- حالت تهوع یا استفراغ
- اسهال
- یبوست
- تب
- جمع کردن خود ماندن یک توپ
- تمایل به بی‌حرکت ماندن
- بدخلقی
- تورم شکم
تشخیص علت دل درد کودکان
معمولاً پزشکان از ترکیب پرسش و آزمایش برای تعیین علت دل درد کودکان استفاده می‌کنند. پزشک با فشار دادن نقاط مختلف شکم کودک او را معاینه کرده و از او می‌پرسد که آیا با لمس مناطق خاصی از شکم احساس درد شدیدتر می‌شود یا خیر. همچنین ممکن است برای تعیین علت روش‌های تشخیصی زیر را توصیه کند:
- آزمایش خون
- نمونه‌ی ادرار یا مدفوع
- سونوگرافی
- تصویربرداری با اشعه‌ی ایکس
درد شکمی عودکننده
اگر کودک حداقل سه دوره درد را در طول سه ماه تجربه کند، ممکن است پزشک مشکل او را به‌عنوان درد شکمی عودکننده (RAP) توصیف کند. درد باید آن‌قدر شدید باشد که روی فعالیت‌های روزانه‌ی کودک تأثیر بگذارد. RAP یک تشخیص نیست، بلکه یک اصطلاح توصیفی است که می‌تواند به پزشکان در تشخیص صحیح کمک کند.
درد مکرر شکم در کودکان می‌تواند به دلیل یک بیماری زمینه‌ای رخ دهد. گاهی اوقات درد روان‌تنی است، به این معنی که با سلامت روان، نگرانی‌ها یا احساسات کودک ارتباط دارد. اگر فرزندتان به‌طور مکرر دچار دل درد می‌شود، با پزشک مشورت کنید.
درمان دل درد در کودکان
در بیشتر موارد دل درد کودکان بدون نیاز به درمان بهبود پیدا می‌کند. اقداماتی که می‌توانید شما به‌عنوان والدین یا مراقبان کودک انجام دهید، عبارتند از:
- از استراحت کردن کودک اطمینان حاصل کنید.
- به کودک داروی مسکن بدهید، اما مطمئن شوید که داروی مورد نظر برای سن و وزن کودک مناسب باشد.
- کودک را به مصرف مایعات شفاف مانند آب، آبمیوه‌ی رقیق‌شده یا محلول خوراکی جبران‌کننده‌ی آب (ORS) تشویق کنید.
- به کودک غذاهای عاری از ادویه و مواد محرک مانند موز، نان تست یا کراکر بدهید.
- به کودک در استفاده از سرویس بهداشتی کمک کنید. چون اجابت مزاج ممکن است به کاهش درد کمک کند.
اگر پزشک بیماری زمینه‌ای خاصی را تشخیص دهد، درمان‌های مناسب برای آن بیماری را توصیه می‌کند.
زمان مراجعه به پزشک
اگر کودک علائم زیر را تجربه کرد، با پزشک تماس بگیرید:
- درد شدید یا دردی که در حال بدتر شدن است
- تب یا لرز
- تعریق و رنگ‌پریدگی
- استفراغ که بیش از ۲۴ ساعت طول بکشد
- امتناع از خوردن غذا یا نوشیدن مایعات
- وجود خون در مدفوع
- ادرار نکردن یا استفاده از کمتر از چهار پوشک در طول روز
- بثورات پوستی
ممکن است پزشک از کودک یا مراقب او سؤالاتی دربارهی درد شکم بپرسد. معمولاً این سؤالات شامل موارد زیر می‌شود:
- درد از چه زمانی شروع شد؟
- کودک در زمان شروع درد در حال انجام چه کاری بود؟
- آخرین اجابت مزاج او چه زمانی بوده است؟
- آیا تغییراتی در ادرار او ایجاد شده است؟
- آیا درد می‌آید و می‌رود یا دائمی است؟
پاسخ به این سؤالات و انجام آزمایش به پزشک در تشخیص علت درد شکم کمک می‌کند.
کلام پایانی
بیشتر کودکان گاهی اوقات درد شکم را تجربه می‌کنند. در بیشتر موارد، این درد نگران‌کننده نیست و بعد از مدتی خودبه‌خود یا با درمان‌های خانگی و استراحت کردن برطرف می‌شود. یبوست، عدم تحمل لاکتوز، مسمومیت غذایی، کولیک، آپاندیسیت و… از رایج‌ترین دلایل دل درد در کودکان هستند.
اگر درد شدید است یا با علائم دیگری مثل تب، مدفوع خونی، کاهش حجم ادرار یا استفراغ طولانی‌مدت همراه است، باید برای مشخص شدن علت آن به پزشک مراجعه کنید. پزشک با توجه به سؤالاتی که از کودک یا مراقب او می‌پرسد، معاینه‌ی بدنی و انجام آزمایش علت را تشخیص داده و درمان مناسب را مشخص می‌کند.