۳ ماهه چهارم بارداری؛ کنارآمدن با شرایط پس از تولد نوزاد
شاید فکر کنید که بارداری پس از ۹ ماه با زایمان خاتمه می‌یابد، اما تا به حال چیزی درباره ۳ ماهه چهارم بارداری شنیده‌اید؟ بسیاری از متخصصان سلامت معتقدند که تجربه‌های احساسی و جسمانی مادر پس از زایمان بیشتر می‌شوند. علاوه بر این، نوزاد شما نیز وارد دنیایی جدید شده است که هیچ شباهتی به محیطی که ماه‌ها در آن زندگی کرده ندارد. ۱۲ هفته اول پس از زایمان پر از پیچیدگی است. در ادامه، نکاتی را برای گذر موفق از این دوران می‌گوییم. با ما همراه باشید.
۳ ماهه چهارم بارداری چیست؟
منظور از ۳ ماهه چهارم، بازه انتقالی است که از تولد تا ۱۲ هفته پس از آن ادامه دارد. در این بازه، نوزاد خود را با دنیای اطراف تطبیق می‌دهد و شما نیز خود را با فرزندتان وفق می‌دهید. با اینکه این دوران همیشه سرشار از خوشحالی تصور می‌شود، می‌تواند از لحاظ جسمانی و روانی برای والدین بسیار خسته‌کننده باشد. نوزاد نیز در این دوران تغییرات زیادی می‌کند.
متخصصان معتقدند حتی نوزادانی که به‌موقع به دنیا آمده‌اند نیز زود به دنیا آمده‌اند و بهتر است والدین به‌مدت ۳ ماه آنها را جنین‌هایی خارج از رحم در نظر بگیرند. همچنین یادگیری مراقبت از کودک برای مادران و پدران جدید آسان نخواهد بود و باید نگران تسلط بر مهارت‌هایی مانند قنداق‌کردن و شناخت انواع گریه فرزندشان باشند.
مادری که به‌تازگی زایمان کرده است با مشکلاتی مانند درد پس از زایمان، شیر دادن به نوزاد و اختلال هورمونی روبه‌روست. کمبود خواب نیز فشار را بر والدین بیشتر می‌کند.
۳ ماهه چهارم بارداری برای نوزاد چگونه است؟
شاید فکر کنید ۳ ماه اول زندگی فرزند شما به خوردن و خوابیدن خلاصه می‌شود، اما فعالیت‌های سلولی زیادی در این مرحله رخ می‌دهند و می‌توانید رشد و تکامل کودک را به‌وضوح ببینید. هنگامی که نوزاد به ۳ماهگی می‌رسد، شخصیتی در حال جوانه‌زدن، ذهنی کنجکاو و مهارت‌های حرکتی پایه دارد. در این زمان، شما می‌توانید نقش مهمی در رشد فرزندتان داشته باشید.
چرا این دوره مهم است؟
دلایل زیادی برای حساس‌بودن این دوره از زندگی نوزاد وجود دارد. گفته می‌شود نوزاد هنوز آماده به‌دنیاآمدن نیست، زیرا سیستم عصبی و مغز او کاملا تکامل نیافته‌اند. تشکیل مسیرهای عصبی مهمی که به او اجازه می‌دهند بر مهارت‌هایی مانند لبخندزدن مسلط شود، زمان می‌برد.
خوشبختانه شما می‌توانید با برقراری ارتباط با نوزادتان ارتباط سلول‌های مغزی او را تقویت کنید. مثلا او را بغل کنید، به آرامی تکانش بدهید و با او صحبت کنید تا فعالیت‌های بیشتری را در مغزش به وجود بیاورید. همچنین با اینکه نوزاد هنگام تولد حواس پنجگانه خود را دارد، برای تکاملشان زمان بیشتری می‌خواهد. نوزادان می‌توانند اجسام تاریک و روشنی که در فاصله ۲۰ تا ۲۵سانتی‌متری آنها قرار دارند تشخیص دهند، اما تا پایان ۳ ماهه چهارم می‌توانند اجسام کوچک‌تر را نیز ببینند و متوجه رنگ‌ها شوند.
همچنین ۳ ماهه چهارم فرصت رشد جسمانی و تکامل ماهیچه‌های فرزندتان را فراهم می‌کند. هنگام تولد، نوزاد مجموعه‌‌ای از واکنش‌های غیرارادی یا رفلکس‌ها دارد که موجب می‌شوند به صدای بلند واکنش نشان دهد، به اجسام چنگ بزند، بمکد و دنبال غذا بگردد. در طول ۳ ماه اول زندگی، این اعمال ارادی‌تر می‌شوند و نوزاد به آنها مسلط می‌شود.
وقتی فرزندتان به دنیا می‌آید، در چند هفته اول نمی‌تواند سر خود را بالا نگه دارد. البته اگر هنگامی که بیدار است او را مدت کوتاهی روی شکمش قرار دهید، به او کمک می‌کنید توانایی بالا نگه‌داشتن سرش را زودتر به دست بیاورد. نوزاد شما خیلی سریع به این کارها مسلط می‌شود و ماهیچه‌هایش قوی‌تر می‌شوند.
نوزادان زود به زود غذا می‌خورند. فرقی نمی‌کند غذای نوزاد شیر مادر باشد یا شیر خشک و در هر صورت باید ۸ تا ۱۲ بار در روز، یعنی هر ۲ یا ۳ ساعت یک بار در اختیار نوزاد قرار بگیرد. نوزادان پس از تولد در هر بار غذاخوردن حدود ۳۰ میلی‌لیتر شیر مصرف می‌کنند و این مقدار به‌تدریج به ۶۰ تا ۹۰ میلی‌لیتر در ۲هفتگی و ۱۲۰ تا ۱۸۰ میلی‌لیتر در ۳ماهگی می‌رسد.
نوزادان ناگهانی رشد می‌کنند، پس ممکن است متوجه شوید که گاهی اوقات فرزندتان به غذای بیشتری نیاز دارد. هنگامی که نیاز به غذا افزایش می‌یابد، شاید مجبور شوید هر ۱ ساعت به نوزاد غذا بدهید، پس به غریزه خود اعتماد و به نشانه‌های گرسنگی دنوزاد بیشتر دقت کنید.
نیاز به خواب
خواب نوزاد در این دوره مسئله مهمی است. بچه تازه به‌دنیاآمده ۱۴ تا ۱۷ ساعت در طول روز می‌خوابد. متأسفانه این برنامه خواب نامنظم است. نوزادان چرخه‌های خواب کوتاه‌‌تری دارند و زود به زود بیدار می‌شوند. علاوه بر این، بسیاری از کودکان هنگام به‌دنیاآمدن فرق روز و شب را نمی‌دانند و چرخه خواب خسته‌کننده‌ای برای والدینشان ایجاد می‌کنند.
خوشبختانه در حدود ۶ تا ۸هفتگی، نوزادان کمتر حین روز می‌خوابند و بیشتر غروب‌ها در خواب به سر می‌برند. بیشتر نوزادان چند ماه اول شب‌ها نمی‌خوابند (بیشتر آنها تا حدود ۴ تا ۶ماهگی به شیرخوردن شبانه نیاز دارند)، اما هرچه به پایان ۳ ماهه چهارم بارداری نزدیک شوید، فاصله بیدارشدن‌های شبانه بیشتر خواهد شد.
معنی گریه‌های مختلف نوزاد
گریه نوزادان روشی برای برقراری ارتباط است. آنها به این روش به شما می‌گویند که پوشک خود را خیس کرده‌اند، خسته، معذب، ناراحت یا گرسنه هستند. گوش‌کردن به گریه مداوم نوزاد می‌تواند ناراحت‌کننده باشد، اما خوب است بدانید که گریه‌کردن کاملا عادی است، معمولا حدود هفته ششم به اوج می‌رسد و تا پایان ۳ ماهه چهارم بارداری کمتر می‌شود.
اگر نوزادی سالم ۳ ساعت در روز به‌مدت ۳ هفته گریه کند، ممکن است به کولیک یا قولنج دچار شده باشد. با اینکه بسیاری از افراد اعتقاد دارند قولنج به‌دلیل مشکلات گوارشی است، دلیل زمینه‌ای آن هنوز مشخص نیست. بغل‌کردن و نوازش فرزندتان یکی از مهم‌ترین اقدامات حین گریه‌کردن اوست، البته ممکن است کاملا گریه را قطع نکند. شاید ابتلا به قلنج سختی‌هایی را ایجاد کند، اما موقت است و معمولا تا پایان ۳ماهگی از بین می‌رود.
وظایف والدین حین ۳ ماهه چهارم بارداری
خوشبختانه هر کاری برای نوزاد خود انجام دهید، باعث لوس‌شدن او نخواهد شد. مثلا بغل‌کردن او به‌مدت طولانی باعث وابسته‌شدنش نمی‌شود، پس می‌توانید تا دلتان می‌خواهد او را در آغوش بگیرید. محبت و توجه شما باعث رشد و شکوفایی بیشتر فرزندتان خواهد شد. علاوه بر این، می‌توانید از این روش‌ها نیز برای مراقبت از فرزند خود استفاده کنید:
۱. قنداق‌کردن
محدودکردن حرکات دست و پای نوزاد می‌تواند او را سریع آرام کند. این کار احساسی مانند بودن در رحم مادرش به او می‌دهد و می‌تواند رفلکس مورو (تکان‌دادن دست و پا بر اثر شنیدن صدای بلند یا حرکت ناگهانی) را کاهش دهد. علاوه بر این، قنداق کردن به فرزندتان کمک می‌کند بهتر بخوابد. در نظر داشته باشید که قنداق‌کردن هم مانند ۳ ماهه چهارم بارداری دورانی دارد و هنگامی که نوزاد شروع به غلت‌زدن می‌کند، دیگر نباید او را قنداق کرد.
۲. به‌پهلو یا روی شکم گذاشتن نوزاد
با اینکه نوزاد باید همیشه به پشت خوابانده شود، می‌توانید گاهی فرزند ناراحت خود را به پهلو قرار دهید یا او را روی شانه خود بگذارید و با ملایمت به شکمش فشار وارد کنید تا آرام شود.
۳. ایجاد صداهای آرامش‌بخش
صداهای مشابه صداهای درون رحم به‌خوبی نوزاد را آرام می‌کنند. صداهای مختلفی می‌توانند موقعیتی آرامش‌بخش برای خوابیدن فراهم کنند.
۴. تاب‌دادن نوزاد
در طول ۹ ماه بارداری، شما مانند تابی متحرک بوده‌اید. حرکات دائمی نوزادتان را به جلو و عقب تکان می‌دادند تا درون رحم به خواب رود. با به‌دنیاآمدن او، می‌توانید فرزنتان را در آغوش بگیرید و به آرامی تاب دهید، او را درون ننو بگذارید یا از تاب‌های مخصوص استفاده کنید. حرکات و سرعت‌های مختلف را امتحان کنید تا آرامش‌بخش‌ترین حالت را برای فرزند خود پیدا کنید.
۵. فراهم‌کردن امکان مکیدن
مکیدن واکنشی غیرارادی است که می‌تواند باعث آرامش فرزندتان شود. استفاده از پستانک موجب می‌شود که او به‌آسانی خود را آرام کند. در نظر داشته باشید که اگر نوزاد از شیر مادر تغذیه می‌کند، بهتر است چند هفته برای دادن پستانک به بچه صبر کنید تا از سردرگمی او جلوگیری شود.
۶. اقدامات دیگر
بعضی نوزادان از آب و حمام کردن آرامش زیادی می‌گیرند. بعضی دیگر از ماساژ‌های ملایم نوزاد لذت می‌برند. اگر از آغوشی برای حمل‌کردن فرزندتان استفاده کنید، دست‌هایتان آزاد خواهند بود و فرزندتان هم از تماس با شما لذت می‌برد. در نظر داشته باشید که محرک‌های محیطی به‌آسانی نوزادان را آزرده می‌کنند، پس نور و صداهای اطراف آنها را ملایم نگه دارید.
۳ ماهه چهارم بارداری برای والدین چگونه است؟
داشتن فرزند تغییر بزرگی است و مسئولیت مراقبت از انسانی بسیار کوچک و بی‌دفاع را بر دوش شما می‌گذارد. روزهای اول بچه‌داری هم لذت‌بخش هستند و هم پراسترس. این ۱۲ هفته پر چالش به صبوری زیادی نیاز دارد و می‌تواند خستگی زیادی ایجاد کند. همان اندازه که می‌خواهید از هر لحظه آن لذت ببرید، منتظر رسیدن به دوره آسان‌تر و پیش‌بینی‌پذیرتر نیز خواهید بود.
عوارض ۳ ماهه چهارم بارداری
این دوره برای هر مادری متفاوت است و افراد دچار عوارض و احساسات یکسان نمی‌شوند. بعضی از عوارض پیش‌بینی‌شده هستند، مثل:
- خونریزی؛
- بهبود زخم (زخم سزارین یا پارگی و اپیزیوتومی حین زایمان طبیعی)؛
- خستگی.
سایر عوارض شایع بین مادران عبارت‌اند از:
- افتادگی رحم به‌علت ضعف کف لگن؛
- جدایش شکمی یعنی جداشدن ماهیچه‌های شکم؛
- ریزش مو به‌دلیل تغییرات هورمونی؛
- افسردگی پس از زایمان که حدود ۱۰ تا ۱۵درصد مادران را درگیر می‌کند.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کنید؟
بدن تغییرات زیادی را در ۹ ماه بارداری تحمل می‌کند. بهبودی پس از این دوره به زمان نیاز دارد، اما ضروری است که با مشاهده این علائم از پزشک یا مامای خود کمک بخواهید:
- خونریزی شدید یا دفع لخته؛
- دمای زیاد بدن یا تب؛
- توده‌ای سفت یا دردناک در سینه؛
- قرمزی، گرما یا ترشح از ناحیه اطراف بخیه‌ها؛
- درد، حساسیت به لمس یا گرما در پاها.