۶ راهکار برای تقویت توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان

یکی از بهترین وجهه‌های پدر و مادر بودن، تماشای رشد کودکان و تبدیل شدن آن‌ها از موجوداتی کوچک با توانایی‌های محدود به افرادی توانا با ایده‌ها، علایق، تمایل‌ها و ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فرد است. اگر کودکان در محیطی سالم و در کنار والدین و بزرگ‌تر‌هایی حامی و مشتاق رشد کنند، از همان سنین ابتدایی توانایی‌های منحصربه‌فرد خود را به نمایش می‌گذارند که در صورت رسیدگی والدین، می‌توانند آینده‌ای مطمئن را برای آن‌ها به ارمغان آورند.

توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان محدوده‌ی خاصی ندارد، چراکه همه‌ی کودکان به شیوه‌های مخصوص به خود منحصربه‌فرد هستند و این وظیفه‌ی والدین است که نقاط قوت آن‌ها را تشخیص دهند و شرایط را برای بالندگی فراهم کنند. مسلما، تشخیص توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان و بال و پر دادن به آن‌ها آنقدر که به نظر می‌رسد آسان نیست. در واقعیت، زندگی بسیار چالش‌برانگیز است و گاهی ممکن است پرداختن به یک استعداد یا توانایی خاص در بلند مدت به کسب نتیجه‌ی خاصی منتهی نشود. با این وجود، داشتن شناختی جامع از نحوه‌ی شکل‌گیری شخصیت کودکان به تشخیص توانایی‌های منحصربه‌فرد آن‌ها کمک شایانی می‌کند.

در این مقاله ابتدا به وصف نحوه‌ی شکل‌گیری شخصیت کودکان می‌پردازیم و سپس ۴ مورد از مزایای اهمیت دادن به توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان را معرفی می‌کنیم. در انتها، ۶ راهکار اساسی برای تقویت این توانایی‌ها ارائه می‌دهیم. با ما همراه باشید.

شخصیت کودکان چگونه شکل می‌گیرد؟

متخصصان مغز و اعصاب کودکان معتقدند که شخصیت آن‌ها تا زمانی که به سن دبستان نرسیده‌اند، کامل شکل نگرفته است. هنگامی که کودکان پایه‌ی ابتدایی را شروع می‌کنند، به تدریج خصوصیت‌های رفتاری ویژه‌ای را از خود نشان می‌دهند که می‌توان آن‌ها را گواهی بر شکل‌گیری شخصیت دانست. در سنین ۷ تا ۱۰ سالگی تقریبا می‌توان میزان درونگرایی و برونگرایی، ریسک‌پذیری، خلاقیت و نظم ذهنی کودکان را شناسایی کرد و دیدگاهی نسبتا کلی از شخصیت آن‌ها به دست آورد.

بسیاری از کودکان از ۵ سالگی شروع به ابراز علاقه به مباحث مختلف می‌کنند. البته این علایق در دوران نوجوانی به اوج می‌رسند و به شیوه‌های متفاوتی بروز پیدا می‌کنند. معمولا می‌توان در دوران نوجوانی تشخیص داد که شخص مایل به انتخاب چه مسیری برای ادامه‌ی زندگی است. با این وجود، بسیاری از والدین ادعا می‌کنند که توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان‌شان را از بدو تولد تشخیص داده‌اند و این توانایی‌ها هیچوقت آنقدر دستخوش تغییر نشده‌اند که به کل از بین بروند.

به طور کلی، شکل‌گیری درست شخصیت کودکان و بروز خصوصیت‌های ثانویه‌ای که می‌توانند تضمین کننده‌ی ایجاد توانایی‌های منحصربه‌فرد باشند به عوامل متعددی بستگی دارد. از مهم‌ترین عوامل می‌توان به شیوه‌های تربیتی والدین، کیفیت آموزش مهارت‌های اجتماعی و موقعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده در جامعه اشاره کرد. در واقع، بروز توانایی‌های منحصربه‌فرد و شکل‌گیری درست شخصیت کودکان، رابطه‌ی تنگاتنگی با چگونگی شکل گرفتن هسته‌ی وجودی آن‌ها دارد.

چرا باید برای توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان ارزش قائل شویم؟

والدین نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری شخصیت کودکان و شکوفا شدن استعدادهایشان ایفا می‌کنند، اما ذات کودکان، به همان گونه‌ای که در ارتباط با محیط اطراف شکل گرفته است، را نمی‌توان تغییر داد. درک این واقعیت به شناسایی توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان کمک شایانی می‌کند. بسیاری از والدین در طول زندگی سعی در تغییر دادن علایق کودکان و وارد کردن آن‌ها به مسیرهایی دارند که به هیچ عنوان باب میلشان نیست. این در حالی است که بسیاری از این والدین معتقدند کار درست را انجام می‌دهند و صلاح کودکانشان را به طور کامل در نظر گرفته‌اند!

واقعیت این است که اجبار بسیار برای وارد کردن کودکان به حیطه‌هایی که هیچ علاقه‌ای نسبت به آن‌ها ندارند، فقط باعث کمرنگ شدن توانایی‌های منحصربه‌فردشان می‌شود و عصاره‌ی خلاقیت را در وجودشان می‌خشکاند. با این وجود، بسیاری از والدین این کار را انجام می‌دهند، چراکه اغلب مواقع کودکان را ابزاری برای برآورده کردن آرزوهای خودشان در نظر می‌گیرند. داشتن این طرز فکر باعث می‌شود که هویت کودکان هیچوقت به درستی و بدون سانسور والدین ابراز نشود و محصول نهایی، تکراری و عاری از توانایی‌های منحصربه‌فرد باشد.

ارزش قائل شدن برای توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان مزایای بسیاری دارد. مهم‌ترین مزیت، مجهز کردن کودکان به تفکر خلاقانه و نقادانه است که برای زندگی در دنیای چالش‌برانگیز امروزی ابزاری حیاتی محسوب می‌شود. در ادامه، ۴ مورد دیگر از مزیت‌های مهم تلقی کردن توانایی‌های کودکان شرح داده شده است.

۱. تقویت عزت نفس و اعتمادبه‌نفس

با محترم شمردن توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان، به آن‌ها می‌آموزید که هویتی مستقل دارند که لایق ارج نهادن است. در همین راستا، کودکان به شما بیشتر اعتماد می‌کنند و ابعاد مختلفی از شخصیت‌شان را نمایان می‌کنند. این باعث می‌شود که در ابراز احساس‌ها و عقاید خود دچار تردید نشوند و هنگام ارائه‌ی توانایی‌های خود در جامعه، از عزت نفس و اعتمادبه‌نفس بالاتری نسبت به دیگران بهره‌ ببرند.

۲. تقویت تمایل به ایجاد تغییر

تمام انسان‌ها به طور ذاتی میل به تغییر محیط اطراف و تبدیل آن به مکان بهتری برای زندگی خود دارند. باید توجه داشت که این تمایل ذاتی در صورتی به عمل تبدیل می‌شود که قدرت ایجاد تغییر به طور مداوم تقویت شود. والدینی که توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان را ارزشمند قلمداد می‌کنند، کاندیداهای مناسب‌تری برای تقویت این قدرت و تمایل به تغییر در فرزندانشان هستند.

۳. تقویت قدرت مواجهه با دشواری‌ها

فقط اندکی واقع‌گرایی برای درک اینکه زندگی هیچوقت عاری از دشواری نبوده و نخواهد بود کافی است. بدون شک کودکان هم روزی بزرگ می‌شوند و مجبور خواهند شد با دشواری‌های بسیاری دست و پنجه نرم کنند. این بدین معنا نیست که باید از همان سنین کودکی دشواری‌های زندگی در دنیا را به کودکان گوشزد کنید، بلکه بیانگر این است که کودکان باید توانایی لازم برای تحمل

سختی را به درستی کسب کنند. والدین می‌توانند با اهمیت قائل شدن برای توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان، تا حد زیادی قدرت مواجهه با دشواری‌ها را تقویت کنند.

۴. افزایش آستانه‌ی تحمل

افزایش آستانه‌ی تحمل فقط مختص به کنار آمدن با دشواری‌ها نیست، بلکه مهارتی است که برای پذیرش تفاوت‌های دیگران و زندگی در صلح و آرامش هم ضروری است. همه‌ی ما در طول زندگی با افراد و شرایط متفاوت بسیاری مواجه می‌شویم و در موقعیت‌هایی قرار می‌گیریم که صبوری نسبتا بالایی می‌طلبد. محترم شمردن توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان، عزت نفس و اعتمادبه‌نفس آن‌ها را افزایش می‌دهد که به نوبه‌ی خود، باعث افزایش آستانه‌ی تحمل در بزرگسالی می‌شوند.

۶ راهکار اساسی برای تقویت توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان

با تمام آنچه گفته شد، شاید شناسایی و تقویت توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان برایتان بسیار دشوار به نظر برسد، اما واقعیت این است که انجام این کار فقط کمی تلاش و انعطاف ذهنی می‌طلبد. یک نکته‌ی جالب توجه در این باره این است که در اغلب مواقع، بهترین کمک والدین به کودکان برای بروز توانایی‌های منحصربه‌فردشان، می‌تواند دست کشیدن از کلیشه‌های ذهنی و تفکرهای سنتی باشد! در ادامه، ۶ راهکار اساسی برای تقویت توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان توسط والدین معرفی شده است.

۱. در انتخاب فعالیت‌های فوق‌برنامه، به کودکان حق انتخاب بدهید

معمولا والدین از کودکی برای فرزندانشان برنامه‌های متنوعی را در نظر می‌گیرند تا آینده‌ای روشن را برای آن‌ها تضمین‌ کنند. سرگرم کردن کودکان با فعالیت‌های فوق‌برنامه‌ای که والدین انتخاب می‌کنند در سنین پایین آسان است، اما به محض اینکه کودکان تا حدی توانایی اعمال نظر پیدا می‌کنند، میل به مخالفت ورزیدن خود را بروز می‌دهد. در این مواقع، سعی کنید انعطاف بیشتری به خرج دهید و علایق کودکان را در روند تصمیم‌گیری دخیل کنید. به خاطر داشته باشید کودکانی که حق انتخاب بیشتری دارند، توانایی‌های منحصربه‌فرد خود را زودتر بروز می‌دهند.

۲. به کودکان اجازه دهید لباس‌هایشان را انتخاب کنند

با وجود ملاحظه‌های اجتماعی فراوانی که در خصوص نوع پوشش در جامعه موجود است، دادن اختیار تمام و کمال به کودکان در این باره دور از ذهن و ناعاقلانه به نظر می‌رسد. هنگام خرید لباس، از کودکان نظرخواهی کنید و اگر فکر می‌کنید ممکن است انتخاب‌های نامناسبی داشته باشند، در انتخاب رنگ از آن‌ها کمک بگیرید. هر کودک سلیقه‌ای دارد و احترام گذاشتن به سلیقه و هویت کودک، مسیر را برای پیدایش و ابراز توانایی‌های منحصربه‌فرد او هموار می‌کند.

۳. به کودکان بیاموزید که بدن، حریم خصوصی است

بدن، حریم خصوصی هر شخص است و والدین باید از سنین پایین این موضوع را در ذهن کودکان نهادینه کنند. آموزش این اصل مهم، نه تنها روی ارزش وجودی کودکان تأکید می‌کند، بلکه به آن‌ها کمک می‌کند تا با مراقبت از خود به پرورش توانایی‌های منحصربه‌فرد بپردازند. سعی کنید تا جای ممکن به کودکان اجازه دهید در رابطه با آنچه مربوط به بدن‌هایشان است (لباس پوشیدن، غذا خوردن، در آغوش کشیدن یا در آغوش کشیده شدن) تصمیم بگیرند.

۴. فضای امنی را برای ابراز احساس‌های کودکان فراهم کنید

احساس‌های کودکان را جدی بگیرید. هیچوقت در پاسخ به ابراز ناراحتی کودکان نخندید و دغدغه‌هایشان را بی‌ارزش و بیهوده تلقی نکنید. فراموش نکنید چیزی که برای شما خنده‌دار و بی‌اهمیت به نظر می‌رسد، ممکن است برای کودکان بار روحی سنگینی به همراه داشته باشد. تا جایی که می‌توانید حامی احساس‌های کودکان باشید و آن‌ها را بابت ابراز احساس‌هایشان پشیمان نکنید. برقراری چنین ارتباط نزدیکی با کودکان، اعتماد متقابل را افزایش می‌دهد و زمینه را برای بروز توانایی‌های منحصربه‌فرد آن‌ها مهیا می‌کند.

۵. اشتباه‌ها را فرصت‌هایی برای پیشرفت جلوه دهید

کودکان مرتکب اشتباه‌های فراوانی می‌شوند و این اصلا غیرعادی نیست. سعی کنید هنگام مواجهه با اشتباه‌های کودکان، آرامش خود را حفظ کنید و از همان ابتدا به سرزنش‌گری روی نیاورید. القای احساس‌های منفی همچون شرم و عذاب وجدان به کودکان، هیچ کمکی به بهبود شرایط نمی‌کند. رشد و بالندگی حقیقی از آزمایش و خطا، آموختن از اشتباهات و امیدوار بودن به آینده نشأت می‌گیرد.

به کودکان کمک کنید نقاط قوت خود را شناسایی کنند و توانایی‌های منحصربه‌فرد خود را بدون هیچ ترسی به نمایش بگذارند. علاوه بر این، نقش خود را به عنوان الگوی کودکان دست کم نگیرید. در حضور کودکان از خودانتقادی و اشاره به نقاط ضعف‌های خود خودداری کنید. به خاطر داشته باشید که کودکان، از شما الگوبرداری می‌کنند. بنابراین، تلاش کنید به جای ضعف نشان دادن، به آن‌ها هنر پذیرفتن نقص‌ها و درس گرفتن از اشتباه‌ها را بیاموزید.

۶. تفاوت‌های کودکان را بپذیرید

معمولا والدین به صورت ناخودآگاه تفاوت‌های کودکانشان را پس می‌زنند و سعی می‌کنند آن‌ها را به سمت هماهنگ شدن با دیگران سوق دهند. بزرگ کردن کودکی که از حیث‌های مختلف با سایر کودکان تفاوت اساسی دارد آسان نیست. اگر والدین کودکی با نیازهای ویژه هستید، سعی کنید تفاوت‌های کودک با دیگر کودکان را بپذیرید و از افراد مورداعتماد کمک بگیرید تا توانایی‌های منحصربه‌فرد کودک پنهان نمانند.

حرف آخر

کودکان عموما از آنچه که فکرش را می‌کنیم توانمندتر، باهوش‌تر و خلاق‌تر هستند. متأسفانه، والدین در اکثر مواقع نسبت به توانایی‌های منحصربه‌فرد کودکان بی‌توجه هستند و ناخودآگاه آن‌ها را سرکوب می‌کنند. این در حالی است که ارج نهادن به توانمندی‌های کودکان و کمک به گسترش توانایی‌های منحصربه‌فرد آن‌ها باعث می‌شود دید بهتری نسبت به زندگی پیدا کنند و آینده‌ی روشن‌تری داشته باشند. در این مسیر، پذیرش تفاوت‌های کودکان و فراهم کردن فضایی امن برای ابراز احساس‌هایشان اهمیت بسیاری دارد.