هیدرویدیک اسید چیست و از کاربرد آن چه می دانید؟
هیدرویدیک اسید یک اسید بسیار قوی بوده و به صورت مایعی بی رنگ یا زرد و همراه با بویی تند شناخته می شود. فرمول شیمیایی هیدرویدیک اسید به صورت HI بوده و به صورت محلولی از هیدروژن یدید در آب در دسترس قرار دارد. این ماده در دسته اسید های قوی قرار گرفته است و کاربرد های متفاوتی دارد. کاربرد هیدرویدیک اسید به عنوان کاتالیزور، ضد عفونی کننده و… صورت می پذیرد. خواص هیدرویدیک اسید موجب شده است تا بتواند با انواع ویروس و باکتری مبارزه کرده و آن ها را نابود سازد. بنابراین می توان از کاربرد هیدرویدیک اسید در ضد عفونی وسایل پزشکی استفاده نمود. انواع هیدرویدیک اسید در خلوص های مختلفی تولید و در بازار خرید و فروش مواد شیمیایی عرضه می شوند. قیمت هیدرویدیک اسید با توجه به درجه خلوص و شرکت تولید کننده متفاوت خواهد بود.
در ادامه این مطلب به بررسی خواص و ویژگی ها و pH این ماده می پردازیم. با ما همراه باشید تا با کاربرد هیدرو یدیک اسید بیشتر آشنا شوید.
هیدرویدیک اسید چیست
هیدرویدیک اسید مایعی بی رنگ یا متمایل به زرد است و با بوی تندی شناخته می شود. این ماده با فرمول شیمیایی HI شناخته شده و از اسیدهای معدنی بسیار قوی است. این ماده به صورت محلول یدید هیدروژن در آب در دسترس قرار دارد. از خواص اسید هیدرویدیک غلیظ این است که با اکسیژن هوا واکنش داده و در این صورت به رنگی قهوه ای در خواهد آمد. واکنش این اسید غلیظ با اکسیژن از قدرت اسیدی آن می کاهد. این اسید از ترکیبات مهم در شیمی آلی بوده و از آن در تولید یدیدهای تجاری استفاده های زیادی می شود. از خواص هیدرویدیک اسید محرک و خورنده بودن آن است، به‌طوری‌که دود آن چشم و غشاهای مخاطی را تحریک می کند.
تماس این ماده با فلزات موجب خوردگی فلزات خواهد شد. این ماده یک عامل کاهنده قوی است و توانایی از دست دادن یا پس گرفتن پروتون را در واکنش های شیمیایی دارد. این خواص و ویژگی اسید هیدرویدیک موجب کاربردهای زیاد آن در واکنش های شیمیایی شده است.
خواص هیدرویدیک اسید
- نام: هیدرویدیک اسید
- شکل فیزیکی: مایع و بی رنگ
- فرمول شیمیایی: HI
- دانسیته: ۱.۷ گرم بر سانتی متر مکعب
- وزن مولکولی: ۱۲.۹۱ گرم بر مول
- نقطه جوش: -۳۵.۳۶ درجه سانتی گراد
- حلالیت در آب: محلول
- سایر نام ها: هیدرونیوم یدید، یدان
کاربرد هیدرویدیک اسید
- این اسید برای تولید یدید و به عنوان معرف های عمومی و واسطه های دارویی به کار می رود.
- این ماده در تهیه یدید به عنوان معرف آنالیز مورد استفاده قرار می گیرد.
- اسید هیدرویدیک ماده ای کاهنده بوده و در سنتز آلکیل ید و یدید آلکیل های دیگر مورد استفاده قرار می گیرد.
- به عنوان یک عامل کاهنده در تهیه یدید استفاده می شود.
- این اسید با انواع سولفید، کاربید، بورید و فسفید واکنش نشان داده و گازهای سمی یا قابل اشتعال تولید می کند.
- این اسید با بسیاری از فلزات نظیر آلومینیوم، روی، کلسیم، منیزیم، آهن، قلع و فلزات قلیایی دیگر جهت تولید گاز هیدروژن قابل اشتعال واکنش می دهد.
- کاربرد هیدرویدیک اسید در واکنش های شیمیایی و مصارف آزمایشگاهی نیز دیده می شود.
- این ماده در سنتز متامفتامین در ترکیب با فسفر جهت احیای سودوفدرین استفاده می شود.
تولید هیدرویدیک اسید
در سنتز هیدرویدیک اسید از ید و فسفر قرمز استفاده می شود. این ترکیبات به آرامی به راکتوری پر از آب اضافه شده و هم زده می شود تا واکنش صورت گیرد. سپس محلول حاصل از واکنش فیلتر شده و تقطیر می گردد. با نسبت های مناسب از مواد اولیه می توان مقادیر مطلوبی از این اسید قوی را به دست آورد. یدی که در محلول آبی باقی‌مانده است نیز با استفاده از روش های مناسبی از محلول به دست آمده حذف می گردد.
فرآیند کاتیوا چیست
فرایند Cativa از کاربرد اسید هیدرویدیک است که در صنعت از اهمیت بالایی برخوردار است. این اسید در تولید اسید استیک به‌وسیله کربنیلاسیون متانول به عنوان کاتالیزور عمل می کند.
نقش هیدرو یدیک اسید در ضد عفونی کنندگی
سطح بالای اسیدیته در این اسید موجب می شود تا انواع مختلف میکروب ها و ویروس ها نابود شوند. از این ماده اغلب برای ضد عفونی سازی ابزارها و محصولات پزشکی استفاده می شود. این ماده در محصولات کنترلی مورد استفاده در ورم پستان استفاده می شود که یک مشکل باکتریایی رایج در زنان شیرده است.
کاربرد هیدرویدیک اسید به عنوان کاتالیزور
کاتالیزور واکنش های شیمیایی را تسریع می کند بدون اینکه خود دستخوش تغییرات شیمیایی شود. اسید هیدرویدیک به دلیل توانایی و قدرت اسیدی قوی به عنوان کوکاتالیست در تولید اسید استیک استفاده می شود. اسید استیک غلیظ برای انسان سمی است، اما ماده شیمیایی است که در تولید سرکه و بسیاری از فرآیندهای صنعتی دیگر استفاده می شود.
این اسید در آماده سازی یدید های آلی و غیر آلی مورد استفاده قرار می گیرند. اما یکی از گران قیمت ترین واکنش دهنده های کاتالیزوری است که در فرآیند های شیمیایی این‌چنینی استفاده می شود.
کاربرد هیدرویدیک اسید در داروسازی
از این ماده به عنوان یک واسطه دارویی در تولید داروهای مختلف استفاده می شود. واسطه های دارویی موادی شیمیایی هستند و به مخلوط شیمیایی واکنش افزوده می شوند تا واکنش صورت گرفته و به ترکیب دیگری تبدیل شود. در تولید داروهایی برای درمان بیماری هایی همانند برونشیت مزمن، کتف و عفونت های مالاریا از این اسید استفاده می شود.
تفاوت هیدرویدیک اسید با یدید هیدروژن
یدید هیدروژن (HI) مولکولی دو اتمی و درواقع یک هیدروژن هالید گازی شکل است. محلول‌های آبی این ماده هیدرویدیک اسید نامیده می شود. بنابراین هیدروژن یدید و هیدرو یدیک اسید با هم تفاوت هایی دارند. هیدروژن یدید در شرایط STP به صورت گاز بوده و این درحالیست که هیدرو یدیک اسید محلول آبی متشکل از یک گاز است.
pH هیدرویدیک اسید
هیدرویدیک اسید محلولی آبی و اسیدی بسیار قوی از هیدروژن یدید است. این ماده در غلظت های ۴۸ تا ۵ درصد موجود می باشد. این اسید از لحاظ قدرت اسیدیته رتبه دوم در بین هیدروهالیدها را داراست؛ البته پس از هیدرو استادین. استفاده از هیدرو یدیک اسید به عنوان شناساگر شیمیایی صورت می گیرد. این ماده از اسیدهای قوی بوده و به طور کامل در آب یونیزه می گردد.
در اثر پراکندگی بار یونی بر آنیون این قدرت اسیدیته بالا ایجاد می گردد. یون یدید از هالیدهای رایج دیگر بسیار بزرگ تر است و این منجر به پراکنده شدن بار منفی در یک فضای بزرگ می گردد. در مقابل یون کلرید بسیار کوچک تر از آن است و این یعنی بار منفی آن متمرکزتر خواهد بود و به تعامل قوی تر بین پروتون و یون کلرید منجر می‌شود. درواقع تعامل ضعیف H و I در هیدرویدیک اسید باعث تفکیک پروتون از آنیون شده و درست به همین دلیل است که HI اسید قوی محسوب می شود.
واکنش پذیری هیدرویدیک اسید
از خواص هیدرویدیک اسید واکنش بسیار راحت با اکسیژن موجود در هواست. این واکنش حتی منجر به ایجاد رنگ‌های تند در نمونه های قدیمی خواهد شد.
درست مانند هالوژن‌های دیگر این ماده نیز در واکنش با هیدروکربن های اشباع نشده مانند آلکن ها شرکت می کند.
خطرات هیدرویدیک اسید
اسید هیدرو یدیک ماده ای خورنده برای بسیاری از فلزات است. این ماده غیر قابل احتراق بوده اما با برخی ترکیبات مانند فلوئور، نیترات پتاسیم، کلرات پتاسیم و… واکنش های خطرناکی انجام می دهد.
این ماده اگر با اسید هیدروکلریک استفاده شود منجر به تحریکات شدید می گردد.
گاز یا بخارات این ماده می تواند چشم و سیستم تنفسی را درگیر کرده و موجی تحریک و آسیب گردد.
این ماده می تواند پوست را بسوزاند.
افرادی که بخارات اسید هیدرو یدیک را استنشاق نموده اند باید از محل آلوده دور شده و در فضای آزاد تنفس کرده و بدن خود را نیز گرم نگه دارند.
در صورت پاشیدن تصادفی به چشم ها یا پوست، بلافاصله ناحیه در تماس را با آب زیاد به مدت ۱۵ دقیقه شست و ش دهید. در صورت بلع این ماده بلافاصله دهان را شسته و به پزشک مراجعه نمایید.
نحوه نگهداری
- این ماده باید در دمایی مابین ۲ تا ۸ درجه سانتی گراد نگهداری شد.
- این ماده باید در انبارهایی خشک و دور از تابش مستقیم خورشید نگهداری گردد.
- همواره باید این محلول اسیدی را در ظروف کاملا دربسته نگهداری نمود.
- از قرار دادن این ماده در کنار فلزات یا مواد فعال شیمیایی جدا اجتناب گردد.
- این ماده در بسته بندی های ۱ تا ۲۵۰ لیتری به فروش می رسد.
-
سخن آخر
امروزه ترکیبات شیمیایی مختلفی در صنایع مورد استفاده قرار می گیرند. انواع اسید ها نیز جایگاهی مخصوص به خود را در صنعت دارند. در این مطلب به بررسی خواص و کاربرد و ویژگی های هیدرو یدیک اسید پرداختیم. مشخص شد این ماده نیز مانند سایر ترکیبات شیمیایی در عین مزایا دارای خطراتی در سلامت است. بنابراین در حین مصرف هیدرویدیک اسید باید جانب احتیاط را رعایت نمود.