لیبل‌گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه

توجه: از اول ژوئن ۲۰۱۵، لیبل‌گذاری مواد شیمیایی توسط سازنده اصلی باید مطابق با سیستم جهانی و هماهنگ طبقه‌بندی و برچسب‌گذاری مواد شیمیایی (GHS) صورت گیرد.

مطابق با استانداردهای تایید شده برچسب روی ظرف حاوی مواد شیمیایی باید حاوی ۶ عنصر اصلی زیر باشد:

۱. نام محصول

۲. نام سازنده و اطلاعات تماس

۳. واژه خطر (به عنوان مثال ، “Danger” ، ” warning”)

۴. توضیحات خطر (به عنوان مثال ، در صورت استنشاق سمی، مایع قابل احتراق)

۵. پیکتوگرام GHS

۶. توضیحات احتیاطی (به عنوان مثال درب ظرف را محکم ببندید)

سعی کنید تا حد امکان از آسیب دیدن لیبل درج شده روی ظروف حاوی مواد شیمیایی جلوگیری کنید. اگر برچسب آسیب دید یا دیگر قابل خواندن نبود، باید برچسب جدیدی تهیه شود که شامل شش عنصر ذکر شده مطابق با قوانین GHS هستند.

۲. لیبل‌گذاری ظروف شیمیایی ثانویه

آزمایشگاه‌ها معمولا مواد شیمیایی را به مقدار زیادی خریداری و تهیه می‌کنند. اما برای استفاده از این مواد ممکن است لازم باشد مقداری از آن را به یک ظرف ثانویه منتقل کنند. (به عنوان مثال لوله‌ آزمایش، ارلن یا بطری‌ها).

در صورتی که یک ماده شیمیایی به یک ظرف ثانویه منتقل شود، لازم است ظرف ثانویه نیز دارای برچسب صحیحی باشد. به این ترتیب اطمینان حاصل خواهد شد که سایر کاربران از محتوای ظرف و خطرات موجود آگاهی دارند.

مطابق با استاندارد مبادله اطلاعات خطر،  لیبل موجود روی ظروف شیمیایی ثانویه باید حداقل حاوی اطلاعات زیر باشد:

۱. نام محتویات (نام ماده شیمیایی)

۲. واژه خطر (به عنوان مثال “Danger” ، ” warning”)

۳. توضیحات خطر (به عنوان مثال “قابل اشتعال”یا “خورنده”)

کلمات، نمادها، تصاویر و پیکتوگرم‌های GHS، که بیانگر اطلاعات کلی در مورد خطرات جسمی و سلامتی مواد شیمیایی هستند نیز می‌توانند روی ظروف ثانویه درج شوند.

لیبل ظروف شیمیایی ثانویه می‌تواند شامل اطلاعات تکمیلی دیگری نیز باشد. به عنوان مثال کاربران می‌توانند اطلاعاتی مانند ترکیب مواد شیمیایی و درصد غلظت، تاریخ دریافت ماده شیمیایی، تاریخ باز شدن درب ظرف و نام شخصی که ماده شیمیایی آماده کرده است را روی لیبل درج کنند.

توجه: در صورتی که هر دو شرایط زیر به طور همزمان اتفاق بیفتند، برچسب‌گذاری ظروف ثانویه الزامی نیست:

• معرف، محلول و یا مواد شیمیایی برای استفاده تحت کنترل مستقیم یک شخص است و دیگر افراد حتی سهوا نیز با آن در تماس نخواهند بود.
• ظرف حاوی ماده شیمیایی در شیفت کاری آن شخص تخلیه می‌شود.
• در ادامه ۴ نمونه برچسب برای لیبل گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه (برای ظروف ثانویه) قابل مشاهده است.

• 

  لیبل شماره ۱

  حاوی:

  • نام ماده شیمیایی/ محصول
  • چک باکس خطر ماده
  • نام تهیه کننده و تاریخ

     

    

    لیبل شماره ۲

    حاوی:

    • نام ماده شیمیایی/ محصول
    • چک باکس خطر ماده
    • ترکیبات و درصد غلظت
    • نام تهیه کننده و تاریخ

    • 

      لیبل شماره ۳

      حاوی:

      • نام ماده شیمیایی/ محصول
      • ترکیبات و درصد غلظت
      • علائم GHS
      • نام تهیه کننده و تاریخ

        

        لیبل شماره ۴

        حاوی:

        • نام ماده شیمیایی/ محصول
        • واژه خطر
        • توضیحات خطر
        • پیکتوگرام GHS
        • ترکیبات و درصد غلظت
        • نام تهیه کننده و تاریخ

          ۳. لیبل‌گذاری ضایعات شیمیایی

          

          لیبل‌گذاری ظروف شیمیایی در آزمایشگاه تنها به ظروف اولیه و یا ثانویه مواد ختم نمی‌شود. بلکه ظروف حاوی پسماندها و ضایعات مواد شیمیایی نیز باید حاوی لیبل‌ مناسبی باشد که خطر مواد درون آن را نشان دهد.

          لیبل ظروف حاوی ضایعات شیمیایی باید شامل درصد مواد تشکیل دهنده و خطرات زباله باشد. اگر در رابطه با خطرات ماده شیمیایی آگاهی ندارید، به لیبل درج شده روی ظرف حاوی ماده مراجعه کنید. برای جلوگیری از سردرگمی در مورد ماهیت پسماند، برچسب‌های اصلی باقی مانده روی ظروف را جدا کنید.

          ٫  لیبل‌گذاری مواد شیمیایی پراکسید کننده

          ظروف حاوی مواد شیمیایی پراکسیدکننده (Peroxide)، باید با برچسب مناسب لیبل گذاری شوند. این لیبل باید تاریخ باز شدن درب ظرف برای اولین بار را نیز نشان دهد.

          پراکسیدهای تشکیل شده توسط مواد شیمیایی و ترکیبات آلی می‌توانند باعث حوادث جدی شوند. برخی مواقع ممکن است این پراکسیدها خطر جدی ایجاد نکنند اما خیلی مواقع نیز با بروز جرقه سبب آتش‌سوزی خواهند شد. اگر از مواد شیمیایی تشکیل دهنده پراکسید استفاده می‌کنید، باید عواملی را که در تشکیل پراکسید نقش دارند، شناخته و مواد شیمیایی خود را به درستی کنترل کنید.

          توصیه می‌شود مواد شیمیایی پراکسیدکننده در مدت زمان تعیین شده مورد استفاده قرار گیرند. حداکثر زمان نگهداری از تاریخ باز کردن بطری آغاز می‌شود. پراکسیدها بسته به ماده شیمیایی، مدت زمان قرار گرفتن در معرض هوا و نور و نوع ظرف با سرعت‌های متفاوتی تشکیل می‌شوند. به‌عنوان مثال پراکسید در اتیل اتر در مدت هشت روز و در تتراهیدروفوران در مدت سه روز تشکیل می‌شوند. در جدول ۱ لیستی از مواد شیمیایی تشکیل دهنده پراکسید و حداکثر زمان نگهداری آن‌ها آورده شده است اما برای اطمینان از این موضوع توصیه می‌شود حتما به دیتا شیت ماده مورد نظر مراجعه کنید.

          جدول ۱. لیستی از مواد شیمیایی تشکیل دهنده پراکسید و حداکثر زمان نگهداری آن‌ها

          خطر پراکسید زیاد (پس از ۳ ماه دور انداخته شود)	خطر پراکسید متوسط (پس از ۶ ماه دور انداخته شود)	خطر پراکسید کم (پس از ۱ سال دور انداخته شود)
          · دی ایزوپروپیل اتر (ایزوپروپیل اتر) · دی وینیل استیلن (DVA) · پتاسیم آمید · سدیم آمید (سودامید) ·  وینیلیدین کلراید (۱،۱- دی کلرواتیلن)	· استالدهید دی اتیل استال · ایزوپروپیل بنزن · سیکلوپنتان · دکا هیدرو نفتالین · دی استیلن · دی سیکلو پنتادین · فوران · متیل ایزوبوتیل کتون · اتیلن متیل سیکلو پنتان ·  تتراهیدروفوران ·  تترالین (تترا هیدرو نفتالین) · وینیل اتر · کلروپرن · وینیل استات · پیریدین وینیل	· به طور کلی ، مواد شیمیایی حاوی آلدئیدها یا گروه‌های آمید، پراکسید تشکیل می‌دهند.

          ۵. برچسب زدن ظروف خاص

          

          در آزمایشگاه‌ها، ظروف مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از این ظروف مانند لوله‌های آزمایش ممکن است کوچک باشند و به همین دلیل لیبل‌گذاری روی آن‌ها کمی دشوار خواهد بود.

          در مورد چنین ظروفی سعی کنید از روشی برای لیبل‌گذاری مواد شیمیایی استفاده کنید که کارکنان و یا  افراد دیگری مانند آتشنشان‌ها قادر به شناسایی و درک خطرات موجود باشند.

          به عنوان مثال می‌توان به برچسب‌ها ، پلاکاردها یا علائم شناسایی این ظروف، رنگ یا کدهایی را اختصاص داد که بر روی پوسترهایی در محل نگهداری آن ماده  نصب شده‌اند.

          جمع‌بندی

          همانطور که در قسمت مقدمه گفته شد، آزمایشگاه‌ها یکی از مکان‌های کاری پرخطر محسوب می‌شوند. اما با رعایت نکات ایمنی می‌توان از بروز بسیاری از حوادث آزمایشگاهی جلوگیری کرد.

          لیبل‌گذاری مواد شیمیایی در آزمایشگاه یکی از اقدامات مهم و موثر در کاهش بروز اینگونه حوادث است. به همین دلیل در این مطلب سعی کردیم علاوه بر ذکر بایدها و نبایدهایی در رابطه با محتوای لیبل‌ها، نمونه‌هایی از این برچسب‌ها را در اختیار شما قرار دهیم تا به این طریق سهمی در حفظ سلامت کاربران آزمایشگاهی داشته باشیم.