مواد شیمیایی چیست و چه کاربردی دارد؟
روزانه ما با مواد شیمیایی گوناگونی سروکار داریم. این مواد در غذا، لباس، ابزار، مبلمان، اسباب بازی، لوازم آرایشی و دارویی ما وجود دارند. نمونه هایی از مواد‌شیمیایی عبارتند از:
- عناصر شیمیایی، مانند روی، هلیوم و اکسیژن
- ترکیبات ساخته شده از عناصری از جمله آب، دی اکسید کربن و نمک
- مواد پیچیده تر مانند کامپیوتر، هوا، باران، ماشین و غیره.
هر چیزی که جرم داشته باشد و فضا را اشغال کند، ماده نامیده می شود. ماده از ذرات بسیار کوچکی تشکیل شده است. ذرات ممکن است مولکول ها، اتم ها یا اجزا کوچکتری مانند پروتون ها، الکترون ها یا لپتون ها باشند. بنابراین، اساسا هر چیزی که بتوانید بچشید، بو کنید یا لمس کنید از ماده شیمیایی تشکیل شده است.
جهان بدون مواد‌شیمیایی وجود نخواهد داشت. با این حال، بسیاری از این ترکیبات شیمیایی می توانند اثرات منفی بر سلامت ما و محیط زیست داشته باشند. بر اساس برخی برآوردها، حدود 6 درصد از بیماری های موجود در جهان، از جمله بیماری های مزمن، سرطان ها، اختلالات عصبی و رشد و 8 درصد از مرگ و میرها را می توان به مواد شیمیایی نسبت داد.
اثرات مواد شیمیایی بر بدن انسان
بیش از 300 میلیون تن مواد شیمیایی در سال های گذشته در اروپا مصرف شده است. بیش از دو سوم این میزان، ترکیبات شیمیایی خطرناک برای سلامتی هستند. از آنجایی که این اعداد همچنان در حال رشد هستند، ارزیابی تمام اثراتی که این ترکیبات بر سلامت ما و محیط زیست دارند، بسیار دشوار است.
اکثر مطالعات تا کنون اثرات این ترکیبات را به صورت تنها بررسی کرده اند، اما انسان ها به طور مداوم در معرض مخلوطی از مواد شیمیایی هستند. این ترکیبات می توانند در بافت های انسان تجمع کنند و پس از قرار گرفتن در معرض طولانی مدت، اثرات منفی بر سلامتی ایجاد کنند.
به عنوان مثال، مواد آلکیلی و پلی فلورینه (PFAS) گروهی از ترکیبات شیمیایی پرکاربرد هستند که می توانند در طول زمان در بدن انسان و محیط زیست انباشته شوند. این ترکیبات نمونه ای از آلاینده های آلی پایدار هستند که به اصطلاح مواد شیمیایی پایدار نامیده می شوند.
انسان ها عمدتا از طریق آب آشامیدنی، بسته بندی مواد غذایی، گرد و غبار، لوازم آرایشی و سایر محصولات مصرفی در معرض ترکیبات پلی فلورینه قرار می گیرند. اثرات قرار گرفتن انسان در معرض این ترکیبات شیمیایی شامل سرطان کلیه، سرطان بیضه، بیماری تیروئید، آسیب های کبدی و یک سری اثرات منفی بر رشد جنین است.
اثرات مواد شیمیایی بر طبیعت
ترکیبات شیمیایی منتشر شده در طبیعت می توانند گیاهان و حیوانات را تحت تاثیر قرار دهند. به عنوان مثال، نئونیکوتینوئیدها نوعی حشره کش هستند که در کشاورزی برای کنترل آفاتی که خطراتی را برای زنبورها به همراه دارند، استفاده می شود. زنبورها گرده افشان های مهمی هستند که از تولید محصولات غذایی حمایت می کنند.
آفت کش ها همچنین می توانند بر جمعیت ماهی ها، پرندگان و کل زنجیره های غذایی تأثیرات منفی بگذارند. اتحادیه اروپا مجموعه ای از قوانین برای تنظیم مواد شیمیایی مورد استفاده در شوینده ها، بیوسیدها، محصولات محافظتی از گیاهان و داروها دارد. قوانین موجود استفاده از ترکیبات شیمیایی خطرناک را در محصولات مراقبت شخصی، لوازم آرایشی، منسوجات، تجهیزات الکترونیکی و مواد غذایی محدود کرده است.
برخی از مواد شیمیایی پرکاربرد
ارگانوفسفره ها
این گروه از مواد شیمیایی اغلب در دسته مواد سمی قرار می گیرند و بدون اینکه متوجه شویم در آب و غذای ما وجود دارند. این ترکیبات شیمیایی در بسیاری از آفت کش ها یافت می شوند و می توانند باعث مرگ سلولی شوند و به عملکرد تولید مثل آسیب برسانند. یکی از بهترین راه ها برای جلوگیری از ورود ارگانوفسفره ها به بدن، خوردن غذاهای ارگانیک در صورت امکان و شستشو کامل محصولات است.
فرمالدئید ها
فرمالدئیدها یکی از ترکیبات شیمیایی هستند که به طور گسترده در صنایع مختلف استفاده می شوند. این ترکیبات همچنین یکی از خطرناک ترین مواد شیمیایی موجود در جهان هستند. محصولاتی که بیشتر حاوی این ترکیبات شیمیایی هستند شامل تشک و بالش، لاک ناخن، پوشاک و مواد شوینده است.
بیسفنول A
این ترکیب شیمیایی یکی از مواد شیمیایی سمی تازه کشف شده است که در بسیاری از محصولات مصرفی ما یافت می شود. این ترکیب شیمیایی اغلب به عنوان یک ماده در ساخت ظروف و بطری های پلاستیکی استفاده می شود. بیسفنول ها در حال حاضر به عنوان مواد مضر و سمی شناخته می شوند و تلاش هایی برای حذف آن ها به ویژه در ساخت بطری ها و فنجان های کودکان و نوزادان در جریان است.