شيوه صحيح ذخیره و نگهداري مواد شيميايي در آزمايشگاه به جهت خطرات بالقوهای که میتواند به همراه داشته باشد، یکی از مهمترین نکات ایمنی است که باید در آزمایشگاه رعایت شود. در صورت قرار گرفتن مواد شيميايي ناسازگار در كنار یکدیگر، احتمال واکنش آنها و تولید محصولات خطرناك با قابلیت آتش گیری و انفجار وجود دارد. همچنین نگهداری ناصحیح مواد شيميايي علاوه بر ایجاد آلودگي میتواند باعث هدر رفتن مواد و كاهش خواص و اثرات شيميايي آن گردد. از طرف دیگر، نگهداری مناسب مواد شیمیایی می تواند روشی سودمند جهت افزایش طول عمر و پایداری مواد باشد. بنابراین، برای جلوگیری از ترکیب ناخواسته مواد شیمیایی با یکدیگر و بروز حوادث، لازم است نکات ایمنی و روشهای نگهداری صحیح آنها را بدانید.
رعايت نكات ذيل ميتواند تا حدود زیادی خطرات ناشي از ناسازگاري مواد را کاهش دهد:
- از نگهداري اسيدها در مجاورت بازها يا فلزات فعال مانند سديم، پتاسيم و منيزيم خودداري كنيد.
- از نگهداري جامدات يا اسيدهاي اكسيدكننده در مجاورت اسيدهاي آلي و مواد قابل اشتعال اجتناب نمائيد.
- از نگهداري موادي كه با آب واكنش ميدهند در اطراف سينك دستشويي يا نزديكي محلول هاي آبي خودداري كنيد.
- از نگهداري اسيدها در مجاورت موادي كه در تماس با آنها گازهاي سمي توليد ميكنند، اجتناب كنيد (مانند سديم سيانيد، سولفيد آهن).
- مواد قابل اشتعال بایستی در محلهایی کاملا دور از حرارت و گرما ذخیره شوند.
- موادی که قابلیت تجزیه و تخریب در اثر نور را دارند، به دور از نور مستقیم انبار نمایید.
در جدول ذيل اسامي برخی از مواد شيميايي ناسازگار که ترکیب آنها با یکدیگر ممکن است باعث ایجاد واکنشهای ناخواسته گردد، آورده شده است.
لیست ناسازگاری مواد شیمیایی
مواد ناسازگار | ماده شیمیایی | ردیف |
عوامل اکسید کننده مانند: اسید کرومیک- اسید نیتریک- ترکیبات هیدروکسیل دار- اتیلن گلیکول- پرکلریک اسید- پراکسیدها- پرمنگناتها | اسید استیک | ۱ |
اسید نیتریک- اسید سولفوریک- سایر عوامل اکسید کننده | استون | ۲ |
کلر- برم- مس- فلئور- نقره- جیوه | استیلن | ۳ |
آب- تتراکلرید کربن- سایر ترکیبات هیدروکربنی کلردار- دی اکسید کربن- هالوژنها | فلزات قلیایی و قلیایی خاکی مانند: پودر آلومینیوم- منیزیم- کلسیم- لیتیم- سدیم- پتاسیم | ۴ |
جیوه (در فشارسنج جیوهای)-کلر-هیپوکلریت کلسیم- ید- برم- هیدروفلوریک اسید | آمونیاک بی آب | ۵ |
اسیدها- پودر فلزات- محلولهای قابل اشتعال- کلراتها- نیتریتها- گوگرد- ترکیبات آلی ریز یا مواد قابل احتراق | نیترات آمونیوم | ۶ |
اسید نیتریک- پراکسید هیدروژن | آنیلین | ۷ |
عوامل کاهنده | مواد حاوی آرسنیک | ۸ |
اسیدها | آزیدها | ۹ |
عوامل مربوط به کلر را مشاهده کنید | برم | ۱۰ |
آب | اکسید کلسیم | ۱۱ |
هیپوکلریت کلسیم- سایر عوامل اکسید کننده | کربن فعال | ۱۲ |
نمکهای آمونیوم- اسیدها- پودر فلزات- گوگرد- ترکیبات آلی- مواد قابل احتراق | کلراتها | ۱۳ |
آمونیاک- استیلن- بوتادیان- بوتان- متان- پروپان (یا سایر گازهای به دست آمده از نفت)- هیدروژن- سدیم کاربید- بنزن- پودر فلزات- تربانتین | کلر | ۱۴ |
آمونیاک- متان- فسفین- سولفید هیدروژن | دیاکسید کلر | ۱۵ |
اسید استیک- نفتالین- کامفور- گلیسرول- الکل- محلولهای قابل اشتعال | اسید کرمیک (کرومیوم تری اکسید) | ۱۶ |
استیلن- پراکسید هیدروژن | مس | ۱۷ |
اسیدها | سیانیدها | ۱۸ |
نیترات آمونیوم- اسید کرومیک- پراکسید هیدروژن- اسید نیتریک-سدیم پراکسید- هالوژنها | محلولهای قابل اشتعال | ۱۹ |
فلوئور-کلر-برم-اسید کرمیک- پراکسید سدیم- سایر عوامل اکسید کننده | هیدروکربنها (مانند: بوتان-پروپان-بنزین) | ۲۰ |
قلیا | اسید هیدرو سیانیک | ۲۱ |
پرمنگنات پتاسیم- اسیدسولفوریک | اسید هیدروفلوئوریک | ۲۲ |
اکسیدهای فلزی- پودر مس- عوامل اکسیدکننده | سولفید هیدروژن | ۲۳ |
اسیدها- ذغال فعال- آمونیاک | هیپوکلریتها | ۲۴ |
استیلن- آمونیاک (گاز یا محلول آبی)- هیدروژن | ید | ۲۵ |
استیلن- فولمینیک اسید- آمونیاک | جیوه | ۲۶ |
پودرهای فلزی و غیر فلزی- سولفیدهای فلزی- محلولهای قابل احتراق | نیتراتها | ۲۷ |
استیک اسید- آنیلین- اسید کرومیک- هیدروسیانید اسید- سولفید هیدروژن- گازها و محلولهای قابل اشتعال- مس- آلیاژ برنج- فلزات سنگین- قلیاییها | اسید نیتریک | ۲۸ |
نمکهای آمونیوم- آمیدها- فسفیدها- عوامل کاهنده | نیتریتها | ۲۹ |
اسیدها- بازها- آمینها- هالیدها | نیتروپارافینها | ۳۰ |
نقره- کلریتها- اوره | اسید اگزالیک | ۳۱ |
روغنها- گریس- هیدروژن- سایر عوامل کاهنده شامل گازها، محلولها و مواد جامد قابل اشتعال | اکسیژن | ۳۲ |
مشابه کلراتها | پر کلراتها | ۳۳ |
عوامل کاهنده مانند: استیک انیدرید- بیسموت و آلیازهای آن- الکلها- کاغذ- پشم- گریس- روغنها | پرکلریک اسید | ۳۴ |
هوا- اکسیژن- قلیاها- هالوژنها- اکسیدهای هالوژن- عوامل اکسید کننده | فسفر (سفید) | ۳۵ |
تتراکلرید کربن- دیاکسیدکربن- آب | پتاسیم | ۳۶ |
گلیسرول- اتیلن گلیکول- بنزآلدهید- سایر عوامل کاهنده- اسید سولفوریک | پرمنگنات پتاسیم | ۳۷ |
تتراکلریدکربن- دیاکسیدکربن- آب | سدیم | ۳۸ |
اتانول- متانول- اسید استیک گلاسیال- استیک انیدرید- بنزآلدهید- کربندیسولفید- گلیسیرین- اتیلن گلیکول- استیل استات- متیل استات- فورفورال | پراکسید سدیم | ۳۹ |
اسیدها | سولفیدها | ۴۰ |
نگناتها- آب- محلولهای آبی- عوامل کاهنده- کلراتها- پرکلراتها- اسید نیتریک |