استفاده از دست مخالف چه فوایدی دارد؟ آیا ما را باهو‌ش‌تر می‌کند؟

اطلاعات موجود در بعضی از وب‌سایت‌ها نشان می‌دهد استفاده از دست مخالف عملکردهای شناختی و خلاق مغز را تحریک می‌کند؛ به‌عنوان مثال، استفاده از دست مخالف برای مسواک زدن سلامت مغز را بهبود می‌بخشد. پیام این وب‌سایت‌ها ساده است: برای ایجاد ارتباط قوی‌تر بین نیمکره راست و چپ مغز، استفاده از دست مخالف را تمرین کنید تا فردی باهوش‌تر و تواناتر باشید؛ اما چقدر استفاده از دست مخالف روی هوش اثرگذار است؟ برای رسیدن به جواب این سؤال با این مقاله همراه باشید.

عملکرد مغز انسان

مغز شما اندامی است که به‌واسطه تحریکات ذهنی پیشرفت می‌کند. مغز با ایجاد نورون‌های جدید به‌طور مرتب خود را با شرایط وفق می‌دهد، رشد می‌کند و سیم‌کشی مجدد می‌شود. زمانی که سن افراد بالا می‌رود، ممکن است حافظه یا مهارت‌های حرکتی خوبشان را از دست بدهند که به‌جز در موارد مرتبط با بیماری، در بیشتر مواقع دلیلش ورزش‌ندادن و تقویت‌نکردن مغز است. این یعنی اگر از مغزتان استفاده نکنید، اطلاعاتش را از دست می‌دهد.

استفاده از دست مخالف چه تأثیری بر عملکرد مغز دارد؟

استفاده از دست مخالف ارتباطات عصبی مغز را قوی‌تر می‌کند و حتی ارتباطات جدیدی ایجاد می‌کند. درست مثل این است که تمرینات جسمانی عملکرد بدنی شما را بهبود داده و عضلات را رشد می‌دهند.

سعی کنید با دست مخالف تان بنویسید. از آن برای کنترل موس کامپیوتر یا کنترل تلویزیون استفاده کنید. با دست مخالف مسواک بزنید. احتمالا متوجه می‌شوید که دقیق‌شدن روی حرکات خیلی سخت‌تر است. شاید حرکت‌دادن دست در خلاف جهت سرتان، برای بار اول کمی مشکل باشد.

وقتی با دست مخالف می‌نویسید، ممکن است حسی را که اولین بار برای نوشتن اسمتان داشتید به یادتان بیاورد. شاید حس بی‌دست‌وپا بودن پیدا کنید، اما این فقط به این دلیل است که دارید مهارت جدیدی را به مغزتان آموزش می‌دهید.

استفاده مرتب از دست مخالف برای انجام‌دادن کار در نهایت دانش و توانایی استفاده از آن با عملکردی بهتر را به شما می‌دهد؛ هرچند که ممکن است این توانایی به‌راحتی استفاده از دست غالبتان نباشد.

استفاده از دست مخالف و افزایش هوش

هرچند استفاده از دست مخالف برای انجام‌دادن کارها پیشنهادی منطقی است، اما ارتباط آن به افزایش هوش با عقل جور در‌نمی‌آید. هر دستاوردی تنها شامل مهارتی می‌شود که تمرین کرده‌اید. حتی اگر به هماهنگی نیمکره‌های مغزی دست پیدا کنید، سیم‌کشی عصبی جدید لزوما مفید نخواهد بود.

آزمایش بررسی اثرات استفاده از دست مخالف

در سال ۲۰۱۶ پژوهشی انجام شد که در آن شرکت‌کنندگان راست‌دست به‌مدت ۱۰ روز و روزی ۲۰ دقیقه با دست چپ خود شکل‌هایی را ترسیم می‌کردند. پژوهشگران دریافتند که به‌مرور طرح‌ها نرم و صاف‌تر شدند. آنها حدس زدند این کنترل عالی به‌دلیل ارتباطات قوی‌تر بین قشرهای حرکتی مربوط به دست چپ و راست در مغز است که عملکرد دست‌ها را کنترل می‌کنند. در عوض، تصاویر اف. ام. آر. آی (fMRI) نشان داد که هر دو منطقۀ کنترلی ارتباط تقویت‌شده‌ای با شبکه پاراکسیس (praxis network) دارند. این شبکه گروهی از ساختارهایی است که بین دو نیمکره پل می‌زنند و به حرکات ماهرانه و استفاده از ابزار در انسان کمک می‌کنند.

این تغییر خاص به این معنی است که تمرین طراحی با دست چپ، صرفا طراحی‌کردن با دست چپ شما را بهتر می‌کند و لزوما مهارت دیگری را تقویت نمی‌کند. دانشمندان حتی مطمئن نیستند که مهارت طراحی می‌تواند به دست‌خط شما منتقل شود و مثلا دست‌خط بهتری پیدا کنید. به‌همین‌دلیل آموزش افراد برای مهارت‌یافتن در هر کاری در هر زمان، نتایج محدودی دارد و نمی‌توان گفت که چندین مهارت همزمان تقویت خواهد شد.

ناهماهنگی مغز ویژگی است، نه اشکال

اینکه بگوییم فلان دست در انجام فلان کار «ضعیف» است، نمی‌تواند درست باشد زیرا هرکدام از دست‌ها توانایی‌های خودشان را دارند. درحالی‌که دست غالب‌تان برای انجام حرکات دقیق بهتر است، دست غیرغالب شما ثبات بهتری دارد. به‌همین‌دلیل است که اگر راست‌دست باشید و دستتان پر باشد، وسایل را با دست چپ نگه می‌دارید و با دست راست کلید می‌اندازید و در را باز می‌کنید. اینکه دست راست شما بهتر می‌تواند از کلید استفاده کند به‌معنای ضعیف‌بودن دست چپ‌تان نیست، زیرا دست چپ شما در نگه‌داشتن وسایل حجیم، بی‌ثبات و غیرمتعادل بهتر عمل می‌کند.

حتی اگر هر دو دستتان را طوری آموزش دهید که کمبودهای نسبی خودشان را جبران کنند، احتمالا فواید شناختی ندارد. در پژوهشی در سال ۲۰۱۸، از شرکت‌کنندگان بر اساس راست‌دست یا چپ‌دست بودن یا استفاده از هر دو دست آزمون گرفته شد. یافته‌ها نشان داد استفاده از دو دست خوبی و بدی خودش را دارد، به طوری که افرادی که از هر دو دست استفاده می‌کردند در آزمون‌های حافظه، حساب، زبان و استدلال امتیاز کمتری گرفتند. این نتایج مربوط به افرادی است که با این توانایی به دنیا آمده‌اند و محققان مطمئن نیستند که نتایج حاصل‌شده، برای افرادی هم که با تمرین، توانایی کار با هر دو دست را پیدا کرده‌اند قابل‌تعمیم باشد.

با این حال، برخی حدس می‌زنند زمانی که مغز می‌داند برای انجام یک کار خاص از کدام سمت استفاده کند، با کارایی بیشتری عمل می‌کند. این موضوع چیزی را که به آن تردید یا بلاتکلیفی نیمکره می‌گویند به حداقل می‌رساند. شاید ایرادی در دو سمت مغز وجود داشته باشد که تلاش می‌کند کار مشابهی را انجام دهند. این موضوع همچنان در دنیای علمی مورد بحث است.

نتیجه‌گیری: استفاده از دست مخالف چه تأثیری بر میزان هوش افراد دارد؟

رسیدن به کنترل خوب روی دست مخالف می‌تواند به شما کمک کند که پیانیست کنسرت یا حتی بازیکن حرفه‌ای تنیس شوید؛ اما این دستاوردها آن‌قدر خاص هستند که نمی‌توانند دنیایی خارج از چیزی که در آن مهارت کسب کرده‌اید را تغییر دهند. اگر دوست دارید یاد بگیرید که چطور با دست مخالف‌تان کار کنید، بسیار عالی است؛ اما به نظر نمی‌رسد که این نوع از تغییر ارتباطات عملکردی، نشانه‌ای از باهوش‌شدن باشد.

دست مخالف و افزایش خلاقیت

استفاده از دست غیرغالب یا مخالف مغزتان را گیج می‌کند. مغز مسئول حفظ کارآمدی شماست و این کار را با پیش‌بینی انجام می‌دهد. مغز نحوه کار و رفتار بدنمان را می‌فهمد؛ اما زمانی که از دست مخالف استفاده می‌کنیم، مغز گیج می‌شود و این بسیار کاراست. بخشی از مغز که مسئول بهره وری ما برای انجام فعالیت‌های روزمره است، مسلما نمی‌تواند همان بخشی از مغز باشد که به ما اجازه خلاق‌بودن می‌دهد.دست غیرغالب معمولا با نیمکره غیرغالب در مغز مرتبط است: نیمکره‌ای که به‌طور معمول به کار گرفته نمی‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند زمانی که از دست غالبتان استفاده می‌کنید، یک نیمکره در مغز فعال می‌شود و زمانی که از دست غیرغالب استفاده می‌کنید، هر دو نیمکره در مغز فعال می‌شوند. این موضوع سبب می‌شود به‌طور متفاوتی فکر کنید و خلاق‌تر شوید.

کارهایی که می‌توان با دست مخالف انجام داد

شروع استفاده از دست مخالف در ابتدا شبیه چالش است و احتمالا متوجه می‌شوید که چقدر دست مخالف‌تان برای انجام‌دادن کارها ناهماهنگ است. در ادامه، فهرستی از کارهایی که می‌توانید با دست مخالف انجام دهید آورده شده است. با انجام مرتب هرکدام، مهارت لازم را کسب می‌کنید.

با دست مخالف…

• مسواک بزنید؛
• بدنتان را بشویید؛
• ظرف‌ها را بشویید؛
• مواد را پیمانه کنید؛
• از در‌بازکن استفاده کنید؛
• روی نان کره، مربا یا پنیر بزنید؛
• نوشیدنی‌ها را از پارچ داخل لیوان بریزید؛
• موس کامپیوتر را کنترل کنید (می‌توانید موس مخصوص دست چپ بگیرید)؛
• از چوب غذاخوری (یا چاپِستیک، چوب‌های ژاپنی برای غذاخوردن) استفاده کنید، که البته این مورد کار سختی است.