هیپوکامپ چیست؟ هرآنچه باید درباره قلب مغز بدانید
هیپوکامپ بخشی از مغز است که در عملکرد یادگیری و تقویت حافظه دخیل است. تحقیق درباره این بخش مغز به محققان کمک کرده است که بفهمند حافظه چگونه کار می‌کند. در این مقاله می‌خوانیم که هیپوکامپ چه کارهایی می‌کند، چه بیماری‌هایی درگیرش می‌کنند و چگونه می‌توان آن را تقویت کرد.
هیپوکامپ چیست؟
هیپوکامپ همان جایی است که خاطرات کوتاه‌مدت به خاطرات بلندمدت تبدیل و سپس در جای دیگری از مغز ذخیره می‌شوند. بر اساس تحقیقات، روند توسعه سلول‌های عصبی در بزرگ‌سالی نیز ادامه دارد و هیپوکامپ یکی از معدود مکان‌های مغز است که در آن سلول‌های عصبی جدید تولید می‌شوند.
هیپوکامپ به انسان کمک می‌کند ۲ نوع خاطره را پردازش و بازیابی کند:
- خاطره اخباری یا آشکار: خاطرات اخباری آنهایی هستند که به حقایق و رویدادهایی مانند حفظ‌کردن سخنان یا خطوط یک نمایشنامه مربوط می‌شوند.
- خاطره مکانی یا فضایی: خاطره مکانی شامل مسیرهاست. مثلا هنگامی که راننده تاکسی مسیری را یاد می‌گیرد، از حافظه مکانی استفاده می‌کند. به نظر می‌رسد خاطرات مکانی در هیپوکامپ سمت راست ذخیره می‌شوند.
در آگوست ۲۰۱۷، محققان در هنگ‌کنگ یافته‌هایی را منتشر کردند که نشان می‌دهد فعالیت‌های با فرکانس پایین در هیپوکامپ می‌تواند باعث ایجاد اتصال عملکردی در سایر بخش‌های مغز شود. به عبارت دیگر، فعالیت در هیپوکامپ نه‌تنها بر حافظه و مسیریابی، بلکه بر عملکردهایی مانند بینایی، شنوایی و لامسه هم اثر می‌گذارد. از این نظر می‌توان هیپوکامپ را «قلبِ مغز» توصیف کرد.
هیپوکامپ چگونه آسیب می‌بیند؟
اگر یک یا هر دو قسمت هیپوکامپ به‌خاطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند آلزایمر یا بر اثر تصادف آسیب ببینند، ممکن است فرد حافظه‌اش را از دست بدهد و توانایی ساختن خاطرات جدید و طولانی‌مدت را نیز نداشته باشد.
این امکان وجود دارد که فرد نتواند برخی از چیزهایی را که مدت کوتاهی قبل از آسیب هیپوکامپ اتفاق افتاده‌اند به خاطر بیاورد، اما ممکن است هنوز چیزهایی را که زمانی طولانی‌تر پیش از آسیب اتفاق افتاده‌اند به خاطر داشته باشد. دلیلش این است که خاطرات بلندمدت در قسمت دیگری از مغز ذخیره می‌شوند.
فراموشی کلی گذرا (Transient global amnesia) شکل خاصی از ازدست‌دادن حافظه است که ناگهانی و ظاهرا خودبه‌خود رخ می‌دهد و سپس نسبتا سریع از بین می‌رود. بیشتر مبتلایان به این عارضه در نهایت خاطراتشان را به یاد می‌آورند، اما دلایل بروز این مشکل و رفع آن نامشخص است. شاید آسیب به هیپوکامپ در آن دخیل باشد.
آسیب به هیپوکامپ می‌تواند یادآوری نحوه رفتن از یک مکان به مکان دیگر را دشوار کند. ممکن است فرد بتواند نقشه محله دوران کودکی‌اش را ترسیم کند، اما نحوه رفتن به فروشگاهی در منطقه‌ای جدید برایش دشوار باشد.
چه بیماری‌هایی به هیپوکامپ آسیب می‌زنند؟
هیپوکامپ بخش حساس مغز است و طیف وسیعی از شرایط، از جمله قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض استرس زیاد، می‌توانند روی آن اثر منفی بگذارند. در ادامه چند بیماری و عامل شناخته‌شده را معرفی می‌کنیم که عملکرد هیپوکامپ را مختل می‌کنند.
۱. آلزایمر
هیپوکامپ یکی از اولین مناطقی است که تحت‌تأثیر بیماری آلزایمر قرار می‌گیرد. نشانه اولیه آلزایمر ازدست‌دادن حافظه کوتاه‌مدت است و با پیشرفت بیماری، هیپوکامپ حجمش را از دست می‌دهد و زندگی روزمره فرد را دشوارتر می‌کند.
۲. صرع
طبق تحقیقات و کالبدشکافی‌های انجام‌شده، هیپوکامپ ۵۰ تا ۷۵درصد افراد مبتلا به صرع آسیب دیده بود. با این حال دقیق مشخص نیست که صرع علت این آسیب بوده یا نتیجه آن.
۳. افسردگی و استرس
در افراد مبتلا به افسردگی شدید، هیپوکامپ حجم خود را از دست می‌دهد. دانشمندان مطمئن نیستند که اندازه کوچک هیپوکامپ نتیجه افسردگی است یا عامل آن، اما شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد استرس روی هیپوکامپ تأثیر منفی دارد.
اگر هیپوکامپ کوچک باشد چه اتفاقی می‌افتد؟
به نظر می‌رسد بیماری‌هایی مثل آلزایمر، افسردگی و استرس با هیپوکامپ کوچک‌تر مرتبط هستند. می‌توان از اندازه هیپوکامپ برای تشخیص پیشرفت آلزایمر استفاده کرد. به‌گفته برخی محققان، هیپوکامپ مبتلایان به افسردگی می‌تواند تا ۲۰درصد کوچک شود.
بررسی میمون‌ها نشان داده است که اندازه هیپوکامپ تا ۵۴درصد ارثی است. با این حال هیپوکامپ به تولید نورون‌ها در دوران بزرگ‌سالی فرد ادامه می‌دهد، پس این ارتباط نامشخص است. علاوه بر این، مشخص نیست که کوچک‌بودن این بخش مغز علت زمینه‌ای برخی بیماری‌هاست یا نتیجه آن.
چطور هیپوکامپ را تقویت کنیم؟
۱. ورزش کنید
در سال ۲۰۱۶، دانشمندان با بررسی مطالعات مربوط به اثرات ورزش بر زوال عقل و پیری، بیان کردند که ورزش در سنین بالا می‌تواند توانایی این ساختار را برای تولید سلول‌های عصبی جدید تقویت کند. ورزش باعث حفظ و بهبود بالقوه حافظه می‌شود. چگونگی این اتفاق هنوز نامشخص است. علاوه بر این، متغیرهای زیادی روی نتیجه تأثیر می‌گذارند و برای تأیید هر یافته به تحقیقات بیشتری نیاز است.
می‌توانید با ورزش‌کردن نورون‌های هیپوکامپی جدیدی تولید کنید. طبق گفته انجمن تحقیقات و پیشگیری از آلزایمر، ورزش منظم می‌تواند خطر ابتلا به آلزایمر را تا ۵۰درصد کاهش دهد. بیشتر تمرینات به‌نوعی به عملکرد مغز و هیپوکامپ کمک می‌کنند. اگر دنبال تمرینی هستید که برای مغز مفید باشد، ایروبیک گزینه‌ای عالی است.
انواع مختلف ایروبیک عبارت‌اند از:
- پیاده‌روی؛
- دویدن؛
- دوچرخه‌سواری؛
- شنا؛
- بوکس؛
- قایقرانی؛
- رقص.
۲. رژیم غذایی سالم داشته باشید
رژیم غذایی سالم نقش اساسی در بهبود حافظه دارد. این یعنی اگر می‌خواهید توانایی‌های یادگیری‌تان را افزایش بدهید، باید فست‌فود را کنار بگذارید! چند نمونه از مواد غذایی مفید برای تقویت مغز را در ادامه نوشته‌ایم.
ماهی
بیشتر اوقات ماهی را در صدر فهرست مفیدترین غذاها برای حافظه می‌بینیم. مغز از اسیدهای چرب امگا ۳ موجود در ماهی برای تقویت ساختار سلولی و سیگنال‌دهی استفاده می‌کند.
ماهی‌هایی که بیشترین میزان اسیدهای چرب امگا ۳ را دارند عبارت‌اند از:
- ماهی خال مخالی؛
- ساردین؛
- سالمون.
بلوبری
بلوبری از بسیاری جهات برای بدن مفید است. آسیب به دی‌ان‌ای را کاهش می‌دهد و می‌تواند از ابتلا به بیماری‌های قلبی جلوگیری کند. بهتر از همه اینکه گفته می‌شود بلوبری بیشترین میزان آنتی اکسیدان را در بین همه میوه‌ها دارد که برای مغز و عملکرد حافظه بسیار مهم است.
قهوه
قهوه چندین مزیت آشکار دارد. افزایش سطح سروتونین با نوشیدن یک فنجان قهوه باعث می‌شود که صبح‌ها خشمگین نباشیم! یکی دیگر از فواید قهوه آنتی اکسیدان زیاد آن است. همان‌طور که گفتیم، آنتی اکسیدان‌ها به بهبود حافظه و عملکرد کلی مغز کمک می‌کنند.
شکلات تلخ
اگر ماهی، بلوبری یا قهوه را دوست ندارید، گزینه‌های دیگری هم هستند. شکلات تلخ ترشح دوپامین را افزایش می‌دهد و دوپامین برای یادگیری سریع و حافظه عالی است. علاوه بر این، شکلات تلخ آنتی اکسیدان آزاد می‌کند، یعنی دیگر مجبور نیستید از خوردن شکلات احساس گناه کنید!
۳. مغزتان را آموزش بدهید
تا زمانی که به‌طور کامل رشد کنیم، میلیون‌ها مسیر عصبی بالغ داریم. به همین دلیل است که با گذشت زمان و افزایش سن، حل مسائلی که قبلا تجربه کرده‌اید آسان‌تر می‌شود. هرچه مسیرهای عصبی بیشتری ایجاد کنیم، ایجاد مسیرهای جدیدتر آسان‌تر می‌شود. حتما می‌پرسید چگونه این کار را انجام بدهیم؟ ۳ نمونه از راهکارهای آموزش مغز برای ایجاد مسیرهای عصبی جدید را در ادامه معرفی کرده‌ایم:
جدول کلمات متقاطع
جدول کلمات متقاطع باعث تحریک ارتباطات جدید بین سلول‌های عصبی می‌شود.
برگشتن به خانه از مسیری جدید
چگونه رفت‌وآمد می‌کنید؟ با ماشین یا وسایل نقلیه عمومی؟ هر روز مسیری جدید را برای رفتن و برگشتن به محل کار خود طی کنید. این کار می‌تواند قشر مغز را فعال کند، یعنی بخشی از مغز که مسئول پردازش اطلاعات است. همچنین می‌تواند هیپوکامپ را تحریک کند. بیل گیتس در مقطعی از زندگی‌اش، هر روز مسیر متفاوتی را برای رفتن به خانه در پیش می‌گرفت تا مغزش را تحریک کند.
برنامه‌های آموزش مغز یا بازی‌های آنلاین
صدها برنامه وجود دارند که برای تحریک عملکرد مغز و هیپوکامپ ساخته شده‌اند. این برنامه‌ها با تقویت مهارت‌های حل مسئله، سرعت پردازش، دامنه توجه و حافظه این کار را انجام می‌دهند.
شما بگویید
تا به حال به تقویت هیپوکامپ مغزتان فکر کرده بودید؟ کدام یک از موارد توصیه‌شده در این مقاله را رعایت می‌کنید؟ لطفا نظرات‌‌تان درباره هیپوکامپ و تقویت آن را با ما و کاربران عزیزمان در میان بگذارید.