تب کریمه کنگو چیست و چگونه از ابتلا به آن در امان بمانیم؟
تب خونریزی دهنده‌ی کریمه کنگو بیماری شایع در فصل گرما است و از طریق گزیده شدن با کنه منتقل می‌شود. ویروس CCHF باعث شیوع تب کریمه کنگو و خونریزی شدید می‌شود و احتمال مرگ با آن بین ۱۰ تا ۴۰ درصد است. این بیماری معمولا در آفریقا، منطقه‌ی بالکان، خاور میانه و کشورهای آسیای جنوبی شیوع پیدا می‌کند.
با توجه به شیوع تب کریمه کنگو در ایران، تصمیم گرفتیم تا در این مطلب درباره‌ی این بیماری و راه‌های جلوگیری از ابتلا به آن با شما صحبت کنیم.
ویروس تب کریمه کنگو در حیوانات و کنه‌ها
طیف وسیعی از حیوانات وحشی و حیوانات اهلی مثل گاو، گوسفند و بز میزبان مناسبی برای ویروس CCHF هستند. پرندگان در برابر این ویروس مقاوم‌اند و شترمرغ تنها پرنده‌ای است که در صورت شیوع این بیماری بین انسان‌ها، به آن دچار می‌شود. در دوره‌ی همه‌گیری قبلی این بیماری تمام شترمرغ‌های یک پرورشگاه شترمرغ در آفریقای جنوبی بدون هیچ علامت ظاهری مبتلا به تب کریمه کنگو بودند. ویروس از طریق نیش کنه‌های آلوده به حیوانات منتقل می‌شود و حدودا یک هفته بعد از ایجاد عفونت در خون باقی می‌ماند. این اتفاق باعث می‌شود که یک حیوان آلوده با میزبانی از کنه‌ها و آلوده کردن آن‌ها، تمام گله را به ویروس CCHF آلوده کند.
انتقال ویروس تب کریمه کنگو به انسان
گزیده شدن توسط کنه‌ی آلوده و تماس مستقیم با بافت یا خون حیوان آلوده ۲ روش از راه‌های انتقال این ویروس به انسان است. متاسفانه اغلب مبتلایان به این ویروس بین کارگران بخش کشاورزی، کارگران کشتارگاه و دامپزشکان هستند. روش سوم، انتقال ویروس از انسان به انسان است که در نتیجه‌ی تماس نزدیک با خون، ترشحات، بافت اندام‌ها و یا سایر مایعات بدن فرد آلوده رخ می‌دهد. عفونت‌های بیمارستانی که از طریق وسایل استریل نشده یا ناقص استریل شده منتقل می‌شوند چهارمین روش آلودگی انسان به این ویروس است.
علائم و نشانه‌های آلودگی با ویروس تب کریمه کنگو
میزان مرگ و میر ناشی از CCHF تقریبا ۳۰% است و در هفته‌ی دوم بیماری رخ می‌دهد. کاهش علائم در بیماران بهبود یافته از روز نهم یا دهم پس از شروع بیماری قابل مشاهده است.
دوره‌ی کمون (نهفتگی) این بیماری به روش آلودگی به ویروس وابسته است و بین ۱ تا ۳ روز و در بعضی موارد ۹ روز گزارش شده است. در صورت تماس مستقیم با خون یا بافت‌های آلوده، علائم بعد از ۵-۶ روز تا ۱۳ روز بروز می‌کنند. مجموعه‌ای از علائم که در ادامه می‌خوانید به صورت ناگهانی بروز می‌کنند و فرد در زمان کوتاهی متوجه ابتلا می‌شود:
- تب
- درد عضلانی
- سرگیجه
- درد و سفتی گردن
- کمر درد
- چشم درد و فتوفوبیا (حساسیت به نور)
ممکن است قبل از بروز علائم شدید فرد با تهوع، استفراغ، درد شکم، گلو درد، گیجی و نوسانات خلقی شدید درگیر شود. فرد بعد از ۲ تا ۴ روز بی‌قراری و آشفتگی با خواب‌آلودگی ناگهانی، افسردگی و بی‌حالی مواجه می‌شود و احساس کند درد شکم به یک چهارم بالایی سمت راست شکم منتقل شده است. این انتقال درد نشان دهنده‌ی هپاتومگالی (بزرگ شدن کبد) است.
سایر علائم بالینی:
- تاکی کاردی (ضربان سریع قلب)
- لنفادنوپاتی (بزرگ شدن غدد لنفاوی)
- بثورات پتشیال (بثورات ناشی از خونریزی در پوست) روی پوست و سطوح داخلی مخاط مثل دهان و گلو
ممکن است بثورات پتشیال به اکیموز (خون مردگی) و سایر پدیده‌های خونریزی دهنده تبدیل شوند. معمولا در این مرحله شواهدی مبنی بر ابتلا به هپاتیت وجود دارد و ممکن است بیمار بعد از پنجمین روز دچار زوال سریع کلیه‌ها، نارسایی ناگهانی کبد و یا نارسایی ریوی شود.
تشخیص عفونت تب کریمه کنگو
تب کریمه کنگو با انجام آزمایش‌های زیر قابل تشخیص است:
- سنجش ایمونوسوربنت مرتبط با آنزیم (ELISA)
- تشخیص آنتی‌ژن
- خنثی‌سازی سرم
- روش واکنش زنجیره‌ای پلیمر از ترانس کریپتاز معکوس (RT-PCR)
- جداسازی ویروس با کشت سلولی
روش‌های پیشگیری از شیوع تب کریمه کنگو
تا کنون هیچ واکسنی برای مقاوم‌سازی حیوان و انسان در برابر تب کریمه کنگو ساخته نشده است.
پیشگیری از شیوع یا کنترل بیماری تب کریمه کنگو در حیوانات و کنه‌ها بسیار دشوار است چون نمی‌توان چرخه‌ی انتقال کنه-حیوان-کنه را کنترل کرد. همچنین آلوده شدن حیوانات به این ویروس هیچ علامت ظاهری خاصی ندارد و تشخیص آلودگی سخت است. در نتیجه تنها راه کنترل شیوع این بیماری از بین بردن و کنترل کنه‌ها با کمک کنه‌کُش‌های شیمیایی به صورت گسترده و در تمام قسمت‌های دامداری است. مثلا پرورشگاه شترمرغی که در آفریقای جنوبی آلوده شده بود شترمرغ‌ها را قبل از کشتار به مدت ۱۴ روز در یک فضای پاکسازی شده و بدون کنه قرنطینه کردند. با انجام این کار از ذبح حیوانات آلوده و ابتلای افراد مرتبط با گوشت آلوده جلوگیری شد.
راه‌های کاهش خطر آلودگی با ویروس تب کریمه کنگو
یک واکسن غیرفعال و مشتق از مغز موش علیه ویروس CCHF در اروپای شرقی ساخته شده است اما مقیاس تولید آن بسیار کوچک است و هنوز ایمنی سازی موثری از آن مشاهده نشده است. پس می‌توان گفت که متاسفانه در حال حاضر هیچ واکسنی برای مقابله با ویروس CCHF برای حیوانات و انسان ساخته نشده است. در نتیجه باید از روش‌های دیگری برای جلوگیری از آلودگی استفاده کرد. تنها راه کاهش آلودگی و ابتلا در افراد، افزایش آگاهی آن‌ها در مورد عوامل خطرساز و آموزش کافی در مورد اقدامات لازم برای کاهش مواجهه با ویروس است. سازمان بهداشت جهانی موارد زیر را برای کاهش خطر آلودگی با این ویروس توصیه می‌کند.
کاهش خطر انتقال از کنه به انسان:
- تمام کارگران دامداری‌ها، صنایع کشاورزی و کشتارگاه‌ها لباس محافظ بپوشند (دارای آستین بلند و شلوار بلند)
- لباس‌های رنگ روشن بپوشید تا کنه به راحتی روی آن قابل تشخیص باشد.
- تمام سطح لباس را با کنه کش‌های استاندارد آغشته کنید.
- از اسپری استاندارد و تایید شده‌ی دفع کننده‌ی حشرات روی پوست بدنتان بزنید.
- به طور منظم لباس و پوست خود را بررسی کنید. اگر موردی مشاهده کردید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
- به منظور کنترل هجوم کنه‌های به حیوانات اسطبل‌ها و انبارها را به صورت دوره‌ای با کنه کش تمیز کنید.
- حیوانات را در فصل افزایش فعالیت کنه‌ها به مناطقی که احتمال حضور آن‌ها زیاد است نبرید.
کاهش خطر انتقال از حیوان به انسان:
- در زمان دست زدن به حیوانات یا بافت‌های آن‌ها، مخصوصا در کشتارگاه و قصابی، دستکش و لباس حفاظتی بپوشید.
- حیوانات را ۲ هفته قبل از ذبح با کنه کش‌های شیمیایی تمیز کرده و آن‌ها را در محیطی تمیز قرنطینه کنید.
کاهش خطر انتقال از انسان به انسان:
- از تماس فیزیکی نزدیک با افراد آلوده به ویروس CCHF خودداری کنید.
- در زمان مراقبت از افراد بیمار حتما از دستکش و تجیهزات حفاظتی استفاده کنید.
- بعد از مراقبت از بیمار یا ملاقات با افراد مبتلا حتما دست‌ها را به شکل کامل بشویید.
مرور کلی
تب کریمه کنگو در اثر آلودگی با ویروس CCHF ایجاد شده و با تب و خونریزی شدید همراه است. نرخ مرگ‌ومیر با این بیماری از ۱۰% تا ۴۰% متغیر است. ویروس CCHF از طریق گزیده شدن دام با کنه‌ی آلوده به دام منتقل می‌شود و اگر فردی با فرآورده‌های دامی خام و آلوده، مثل گوشت تازه و خون، در ارتباط باشد به آن مبتلا می‌شود. تب کریمه کنگو در آفریقا، بالکان، خاورمیانه و کشورهای آسیای جنوبی شایع است و تا کنون هیچ واکسنی برای انسان و حیوان در این خصوص تولید نشده است.