امروزه ما در دنیایی زندگی میکنیم که گزینههای درمانی زیادی برای کنترل بیماریهای مختلف وجود دارد. با این حال، افزایش دسترسی به داروها احتمال تداخلات دارویی را افزایش داده است. منظور از تداخلات دارویی این است که مصرف همزمان یک دارو با سایر داروها، غذاها، نوشیدنیها یا گیاهان میتواند اثر آن را در بدن تغییر دهد. به عبارت دیگر، اثربخشی دارو را از آنچه که مورد انتظار است بیشتر یا کمتر کند یا به بروز عوارض جانبی غیرمنتظره منجر شود. برای اینکه با مهمترین تداخلات دارویی آشنا شوید، این مقاله را تا انتها بخوانید.
انواع تداخلات دارویی
انواع مختلفی از تداخلات دارویی وجود دارد که باید از آنها آگاه بود. بیایید هر یک از این تداخلات را با هم بررسی کنیم.
تداخل دارو-دارو
واکنش دارو-دارو زمانی رخ میدهد که بین دو یا چند داروی مختلف تداخل وجود داشته باشد. برای مثال، مصرف همزمان داروی ضدانعقاد خون و داروی ضدقارچ خطر خونریزی را افزایش میدهد.
تداخل داروی تجویزی با داروی بدون نسخه
این واکنش بین دو داروی بدون نسخه یا یک داروی بدون نسخه با داروی تجویزشده توسط پزشک ایجاد میشود. گیاهان دارویی و مکملهای غذایی از رایجترین داروهای بدون نسخه هستند.
تداخل دارو-غذا
این واکنش زمانی اتفاق میافتد که مصرف یک غذا یا نوشیدنی خاص اثر دارو را تغییر دهد. بهعنوان مثال، بعضی از استاتینها که برای درمان کلسترول بالا استفاده میشوند با آب گریپفروت تداخل دارند. اگر از این استاتینها استفاده میکنید، نوشیدن آب گریپفروت ممکن است باعث باقی ماندن دارو در بدن شود و خطر آسیب کبدی یا نارسایی کلیه را افزایش دهد.
از سایر پیامدهای تداخل استاتین و آب گریپفروت میتوان به رابدومیولیز اشاره کرد. این عارضه زمانی رخ میدهد که بهدلیل تجزیهی عضلهی اسکلتی پروتئینی به نام میوگلوبین در خون آزاد میشود که میتواند به کلیهها آسیب برساند.
تداخل دارو-الکل
بعضی از داروها در صورت ترکیب شدن با الکل باعث خستگی و تأخیر در واکنش میشوند. همچنین میتوانند خطر عوارض جانبی منفی را افزایش دهند.
تداخل دارو-بیماری
این تداخل زمانی رخ میدهد که استفاده از دارو باعث تغییر یا بدتر شدن یک بیماری میشود. علاوه بر این، بعضی از بیماریها میتوانند خطر عوارض جانبی داروها را افزایش دهند.
بهعنوان مثال، تعدادی از داروهای ضداحتقان که برای درمان سرماخوردگی مصرف میشوند، فشار خون را بالا میبرند و برای افراد مبتلا به پرفشاری خون مناسب نیستند.
تداخل دارو با نتیجهی آزمایش
بعضی از داروها با تستهای آزمایشگاهی تداخل دارند و روی نتیجهی آنها تأثیر میگذارند. برای مثال، داروهای ضدافسردگی سهحلقهای آزمایشهای پوستی را که برای تعیین آلرژیها استفاده میشوند، تحت تأثیر قرار میدهند.
مهمترین تداخلات دارویی
در این بخش به معرفی مهمترین موادی میپردازیم که میتوانند اثربخشی داروها را تغییر دهند.
گریپفروت
همانطور که گفته شد، مصرف گریپفروت با بعضی از داروها تداخل دارد. این میوه که جذب دارو در روده و نحوهی انتقال آن را در بدن تغییر میدهد، میتواند بر بیش از ۵۰ دارو تأثیر بگذارد.
شیر
این محصول لبنی میتواند پردازش بعضی از آنتی بیوتیکهای خاص را برای بدن دشوارتر کند. پروتئین شیر که کازئین نام دارد و مواد معدنی موجود در آن نظیر کلسیم و منیزیم در بروز این تأثیرات نقش دارند. اگر از آنتی بیوتیک استفاده میکنید، در مورد غذاها یا نوشیدنیهایی که باید از مصرف آنها بپرهیزید، اطلاعات کسب کنید.
شیرینبیان
بعضی از افراد از شیرینبیان بهعنوان یک داروی گیاهی برای کمک به هضم غذا و بعضی دیگر از آن برای طعمدار کردن غذاها استفاده میکنند. اما گلیسیریزین، مادهی شیمیایی موجود در شیرینبیان، میتواند اثربخشی تعدادی از داروها را که پس از پیوند اعضای بدن تجویز میشود، تضعیف کند.
مکمل آهن
اگر از این دارو و مولتی ویتامین استفاده میکنید، بررسی کنید که آیا مولتی ویتامین شما آهن دارد یا خیر. بهعلاوه اگر به مکمل آهن نیاز دارید، از پزشک خود در مورد نحوهی مصرف آن سؤال کنید.
قهوه
این نوشیدنی پرطرفدار میتواند داروهای ضدروانپریشی را تضعیف کند، اما اثرات و عوارض جانبی داروهایی که برای درمان واکنشهای آلرژیک جدی استفاده میشود را افزایش دهد. همچنین میتواند جذب و استفاده از آهن را برای بدن دشوارتر کند.
داروهای ضدصرع
این داروها تشنج را در افراد مبتلا به صرع کنترل میکنند، اما میتوانند اثربخشی قرصهای ضدبارداری را کاهش دهند. همچنین تحقیقات نشان دادهاند که داروهای ضدصرع ممکن است تأثیر داروهای دیگر را افزایش دهند و به بروز عوارض جانبی جدی منجر شوند.
ویتامین K
اگر برای پیشگیری از لخته شدن خون از دارواستفاده میکنید، مراقب میزان ویتامین K دریافتی خود باشید. این ویتامین میتواند اثربخشی دارورا کم کند و شما را در معرض خطر لخته شدن خون قرار دهد. کلم بروکلی، جعفری و اسفناج سرشار از ویتامین K هستند.
جینسینگ
جینسینگ در صورت استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و داروهای رقیقکنندهی خون احتمال خونریزی داخلی را بالا میبرد. اگر از مهارکنندههای مونوآمین اکسیداز استفاده میکنید، جینسینگ ممکن است باعث سردرد، مشکلات خواب و بیشفعالی شود.
عوامل تأثیرگذار روی تداخلات دارویی
ویژگیهای شخصی میتوانند در وقوع تداخلات دارویی نقش داشته باشند:
- ژنتیک: بعضی از افراد بهدلیل کدهای ژنتیکی خاص خود داروها را سریعتر یا کُندتر از دیگران پردازش میکنند که این امر باعث کاهش یا افزایش اثربخشی داروها میشود.
- وزن: دوز مصرفی بعضی از داروها با توجه به وزن فرد مشخص میشود.
- سن: با افزایش سن، ممکن است تغییرات بدن بر نحوهی واکنش ما به داروها تأثیر بگذارد.
- جنسیت: آناتومی و هورمونهای بدن در تداخلات دارویی نقش دارند.
- سبک زندگی: ورزش و بعضی از رژیمهای غذایی اثربخشی داروها را تغییر میدهند. بهعنوان مثال، مصرف زیاد چربی روی داروهای آسم تأثیر دارد و ورزش با افزایش اثربخشی انسولین تزریقی احتمال افت قند خون در بیماران دیابتی را بالا میبرد.
- مدت زمان مصرف دارو: بدن بهتدریج به بعضی از داروها، از جمله داروهای ضددرد و ضدتشنج عادت میکند. بنابراین اگر مدت زمان زیادی است که از این داروها استفاده میکنید، ممکن است دوز آنها به تنظیم نیاز داشته باشد.
- دوز دارو: منظور از دوز، مقدار دارویی است که در طول روز مصرف میکنید.
- نحوهی مصرف دارو: داروها بهشکل خوراکی، تزریقی و موضعی مصرف میشوند. نحوهی ورود دارو به بدن میتواند اثرات ناشی از آن را تا حد زیادی تغییر دهد.
- ترتیب مصرف داروها: مصرف داروها در زمانهای مختلف میتواند خطر تداخلات نامطلوب را کاهش دهد.
کلام پایانی
تحقیقات نشان دادهاند که فقط ۵۰ درصد داروها طبق دستور پزشک مصرف میشوند. غالباً مردم داروها را کمتر از آنچه که نیاز است مصرف میکنند یا فاصلهی زیادی بین دوزها در نظر میگیرند که همهی اینها میتواند اثربخشی داروها را تضعیف کند. در صورت تجویز دارو، مطمئن شوید که از برنامهی درمانی خود بهخوبی آگاه هستید و از دستورالعملهای پزشک پیروی میکنید.
اگر از چند دارو استفاده میکنید، به بیماری خاصی مبتلا هستید یا به بیش از یک پزشک مراجعه میکنید، مراقب داروهای مصرفی خود باشید. همهی پزشکهایی که برایتان دارو تجویز میکنند باید از تمام داروها، گیاهان دارویی و مکملهای مصرفی شما آگاه باشند. حتی اگر فقط از یک دارو استفاده میکنید، بهتر است در مورد تداخلات احتمالی آن با پزشک یا داروساز مشورت کنید. این توصیه در مورد داروهای بدون نسخه و داروهای تجویزشده توسط پزشک صدق میکند.