تفکر انتقادی چیست و چطور باید آن را تقویت کنیم؟
تفکر نقادانه یا تفکر انتقادی به فرایندی گفته می‌شود که طی آن اطلاعات را بررسی می‌کنید تا بتوانید بهترین جواب برای پاسخ به سؤال و یا حل مشکل را پیدا کنید. از طریق اتکا به تجربیات، منطق، مشاهده و ارتباط با دیگران، شما می‌توانید تصمیم‌هایی عقلانی و سنجیده بگیرید که با راهکارهایی مثبت همراه باشند.
در این مقاله سعی می‌کنیم تا به شما کمک کنیم مهارت تفکر نقادانه خود در محیط‌های کاری را بهبود ببخشید و تبدیل به کارمند مؤثرتری شوید.
چرا تفکر انتقادی اهمیت دارد؟
سازمان‌ها همیشه به تفکر نقادانه بها داده و از آن استقبال می‌کنند، چراکه آن‌ها همیشه به افرادی احتیاج دارند که بتوانند راهکارهایی سنجیده‌تر ارائه کنند. به‌طور دقیق‌تر، تفکر نقادانه در محل کار به شما کمک می‌کند تا:
- تصمیم‌گیری بهتری داشته باشید. اعتبار یک بحث و اثرات احتمالی آن را ارزیابی کنید.
- دیدگاه‌های خودتان در مورد یک موضوع را شکل داده و اعتماد به نفس و اخلاقیات شخصی خودتان را شکل دهید.
- در سطح عمیق‌تر، بنیادی‌تر و مفهومی‌تری با همکاران و مدیران خودتان ارتباط برقرار کنید و رابطه‌های کاری قوی‌تری بسازید.
- کار خود را ارزیابی کرده و روش‌هایی برای بهبود کیفیت و بهره‌وری خودتان ارائه کنید.
- مهارت درک مطلب بهتری هم در زمینه مطالعه هم در مکالمات پیدا کنید.
مراحل تفکر نقادانه
مشکل و یا سؤال خود را شناسایی کنید. مشکل و یا سؤال مورد نظر را باید دقیق و با جزئیات مشخص کنید.
اطلاعات را جمع‌آوری و دسته‌بندی کنید. منابع اطلاعی متنوعی پیدا کنید که دیدگاه‌ها و نقطه‌نظرات مختلفی درباره‌ی مسئله‌ی موردنظر دارند. این کار به شما اجازه می‌دهد که اطلاعات را بدو جانب‌داری و حمایت از دیدگاه اولیه خودتان انتخاب کنید.
دادهها و منابع خود را بررسی کنید. اعتبار و قابلیت اطمینان کردن به منابع اطلاعاتی خودتان را بسنجید. روش‌‌های جمع‌آوری اطلاعات خودتان را به دید شک، تردید و جانداری نگاه کنید. اگر چنین مشکلی داشتند، در استفاده از آن‌ها تجدیدنظر داشته باشید.
اهمیت دادهها را پیدا کنید. مشخص کنید که کدام بخش از اطلاعات بیشترین اهمیت را برای مشکل و یا سؤال شما دارند. در این مرحله ممکن است اطلاعات کافی برای اتخاذ یک تصمیم سنجیده و آگاهانه نداشته باشید.
تصمیم‌گیری کنید. در میان تمام نتیجه‌گیری‌های ممکن، موردی را انتخاب کنید که شواهد و اطلاعات شما آن را تأیید می‌کنند.
نتیجه‌گیری خود را به سایرین هم بگویید. نتیجه این فرایند و پاسخ خود به سؤال و یا مشکل را با همکاران/مدیران در میان بگذارید.
چطور تفکر انتقادی را تقویت کنیم؟
راه‌های مختلفی برای بهبود و تقویت مهارت تفکر انتقادی در محل کار وجود دارد که به شما کمک می‌کند کارمند توانمندتری باشید. در این بخش برخی از آن‌ها را مرور می‌کنیم.
۱- خودآگاهی بیشتری داشته باشید
خودآگاهی بیشتر به معنای درنظر گرفتن فرایند فکری، ارزش‌ها، اخلاق و سایر باورهای شما است. به چه چیزی اعتقاد دارید؟ افکار شما تا چه اندازه ارزش‌های شما را منعکس می‌کند؟ به‌طور عینی در مورد چیزهایی که می‌پسندید و مواردی که نمی‌پسندید فکر کنید. شناخت ترجیحات فردی، نقاط قوت و ضعف و جانب‌داری‌های احتمالی به شما کمک می‌کند تا درک کنید چرا همیشه با رویکرد و منظر خاصی با برخی موقعیت‌ها برخورد می‌کنید.
۲- فرایند ذهنی خود را بشناسید
شیوه خود برای دریافت و پردازش اطلاعات را شناسایی و ارزیابی کنید. برای اینکه ذهن کارآمدتری در محیط کار داشته باشید، باید کاملاً درک کنید که چطور گوش می‌دهید، سپس تفسیر می‌کنید و در نهایت به اطلاعات واکنش می‌دهید.
متفکر انتقادی بودن به این معنا است که شما پیش‌داوری‌های خود و نحوه تأثیر آن‌ها بر راه‌حل‌ها و تصمیمات را می‌شناسید. قبل از اینکه یک تصمیمِ کاری بگیرید، وقتی را برای بررسی فرایندهای ذهنی خودتان صرف کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا عینی‌تر و دقیق‌تر عمل کنید.
۳- آینده‌نگری خود را تقویت کنید
واکنش و احساس دیگران در مورد تصمیم خودتان را تصور کنید. نتایج احتمالی این تصمیم و چیزهایی که ممکن است تغییر کند (چه مثبت و چه منفی) را به خوبی شناسایی و مشخص کنید. آینده‌نگری نسبت به واکنش‌های احتمالی همکاران و محیط کاری نسبت به کار و تصمیم‌گیری‌تان به شما کمک می‌کند تا انتخاب درستی داشته باشید.
۴- گوش‌دادن فعال را تمرین کنید
گوش دادن فعال یکی از اصلی و اساسی‌ترین عناصر تفکر نقادانه است. با دقت به صحبت‌های مدیران و همکاران خود گوش کنید. همدلی را تمرین کنید و سعی کنید درک بیشتری از دیدگاه‌های آن‌ها پیدا کنید. رسیدن به درک کاملی از خواسته‌ها، نیازها و انتظارات سایر افراد به شما کمک می‌کند تا واکنش مثبت نشان دهید و یک گفتگوی سازنده داشته باشید.
۵- سؤال بپرسید
زمانی که مطمئن نیستید، سؤال بپرسید. با چیزهایی که از قبل می‌دانید شروع کرده و سعی کنید تأیید بگیرید که تمام جزئیات آن‌ها صحیح هستند. سؤالات و مشکلات مورد نظر را بپرسید. سعی کنید پاسخ‌هایی که دریافت می‌کنید را مجدداً خودتان با بیان دیگری بازگو کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا مطمئن شوید آن‌ها را دقیق و صحیح متوجه شده‌اید. اگر موضوع را به اشتباه بیان کنید، مخاطب متوجه اشتباه برداشت شما شده و شما را اصلاح می‌کند. یادتان باشد سؤال‌های اضافی و تکمیلی هم بپرسید تا مطمئن شوید هیچ جزئیاتی جا نمانده و همه چیز را به خوبی متوجه شده باشید.
در انتها از خودتان بپرسید که این اطلاعات شامل چه چیزی می‌شوند؟ حقایق علمی هستند یا دیدگاه و نظرات شخصی؟ این مرحله به شما کمک می‌کند تا اطلاعات را ارزش‌گذاری و دسته‌بندی کنید.
۶- شواهد موجود را ارزیابی کنید
از تجربیات و حقایق قبلی برای کمک به تصمیم‌گیری فعلی خود از طریق تفکر انتقادی استفاده کنید. آیا پیش‌تر با چالش مشابهی روبرو شده‌اید؟ از آن تجربه چه چیزهایی یاد گرفتید؟ با انجام تحقیقات، مرتب‌سازی حقایق و استفاده از تجربیات قبلی به‌عنوان شواهد موجود، می‌توانید به راه‌حل‌های کاربردی‌تر و مؤثرتری برای حل مشکل فعلی برسید.
۵ مهارت مهم در تفکر انتقادی
۱- مشاهده
مهارت‌های مشاهده کردن را می‌توان نقطه شروع تفکر انتقادی دانست. افرادی که هوشیار هستند می‌توانند به سرعت یک مشکل جدید را احساس و شناسایی کنند. افرادی که چنین قابلیتی را دارند همچنین بهتر می‌توانند درک کنند که چرا ممکن است چیزی مشکل‌ساز باشد. آن‌ها حتی می‌توانند با استناد به تجربیات قبلی خودشان شرایط را بررسی کرده و پیش‌بینی کنند که چه زمانی ممکن است مشکلی اتفاق بیفتد.
با کاهش سرعت پردازش اطلاعات و توجه بیشتر به محیط اطراف می‌توانید مهارت‌های مشاهده دقیق خود را به مرور زمان افزایش دهید. شما همچنین می‌توانید از تکنیک‌های تمرکز حواس، یادداشت برداری و یا گوش دادن فعالانه نیز برای افزایش مهارت مشاهده دقیق استفاده کنید. در انتها، دقت کنید که آیا متوجه هیچ روندی و الگویی در رفتار، تراکنش‌ها و یا دادهها می‌شوید؟
۲- تجزیه و تحلیل کردن
زمانی که یک مشکل مشاهده و شناسایی شد، آنگاه مهارت‌های تحلیلی اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند. توانایی تجزیه و تحلیل و ارزیابی مؤثر یک موقعیت شامل این می‌شود که بدانید که اطلاعات، حقایق و یا داده‌هایی در ارتباط با این مشکل اهمیت دارند. این مرحله همچنین شامل جستجو بی‌طرفانه و غیر متعصبانه، و همچنین پرسیدن سؤالات مرتبط نیز می‌شود. این کارها به شما کمک می‌کند تا از صحت دادهها اطمینان پیدا کنید.
با کسب تجربیات جدید می‌توانید مهارت‌های تحلیلی خود را تقویت کنید. برای مثال، ممکن است کتابی در مورد مفهومی جدید بخوانید که پیش‌تر با آن ناآشنا بودید. یا اینکه در یک کلاس آنلاین شرکت کنید تا خود را تشویق به فکر کردن در مورد روش‌ها و ایده‌های جدید کنید. انجام این کارها به شما کمک می‌کند تا مهارت‌های جدیدی برای تفسیر دادهها و تصمیم‌گیری منطقی بر اساس تجزیه و تحلیل شواهد به دست بیاورید.
۳- استنتاج
استنتاج به مهارت نتیجه‌گیری در مورد اطلاعات به دست آمده اطلاق می‌شود. این کار ممکن است مستلزم داشتن تجربه و یا اطلاعات فنی و تخصصی مرتبط با هر صنعت باشد. زمانی که چیزی را استنتاج می‌کنید به این معنی است که پاسخ‌هایی را بر اساس شواهدی محدود و ناکافی ارائه می‌کنید. برای مثال، یک مکانیک خودرو باید تلاش کند با بر اساس شواهد نسبتاً محدودی که وجود دارد، استنتاج کند که چه چیزی باعث می‌شود موتور ماشین شما گاهی اوقات به خوبی کار نکند.
برای تقویت مهارت استنتاج باید سعی کنید تا بر اساس شواهد نتیجه‌گیری کرده، منطقی باشید. علاوه بر این، از نتیجه‌گیری سریع احساسی و بدون پشتوانه بسیار اجتناب کنید. این امر مستلزم کاهش سرعت است تا با دقت بیشتری دنبال شواهد و سرنخ‌ها (مانند تصاویر، دادهها و گزارش‌ها) گشته و مدارک موجود را بررسی کنید. تمام این دادهها می‌توانند به شما کمک کنند تا ارزیابی بهتری از یک موقعیت داشته باشید.
۴- برقراری ارتباط
مهارت‌های ارتباطی زمانی بیشترین اهمیت را پیدا می‌کنند که قصد داشته باشید مسائل و راه‌حل‌های احتمالی را به همکاران خود توضیح داده و در مورد آن‌ها بحث کنید. مهارت‌های ارتباطی در زمینه تفکر انتقادی را می‌توانید از طریق شرکت در بحث و گفتگوها بهبود ببخشید. به عنوان مثال، زمانی که در مورد موضوع خاصی با همکار خود اتفاق نظر ندارید، باید از مهارت‌های ارتباطی خود استفاده کرده تا بتوانید نظر خود را به خوبی منتقل کرده و یا اینکه همکارتان را نیز با خود هم‌نظر کنید.
در این راستا، عادت‌های خوبی ارتباطی، مانند گوش دادن فعال و یا احترام گذاشتن به دیگران می‌تواند به شما کمک کند تا دیدگاه سایر افراد را بهتر درک کرده و بتوانید ایده‌های خودتان را نیز بهتر و منطقی‌تر بیان کنید. در مجموع، انجام این کارها می‌تواند به شما کمک کند تا راه‌حل‌ها را به‌صورت مؤثر و کارآمدتری با همکاران خود بررسی و ارزیابی کنید.
۵- حل مشکلات
بعد از اینکه مشکلی را شناسایی و بررسی کرده و راه‌حلی را انتخاب کردید، آخرین مرحله این است که راه‌حل را به کار بگیرید.
مرحله حل مسئله اغلب به تفکر انتقادی نیاز دارد تا بهترین راه‌حل را انتخاب و اجرا کنید. در این مرحله باید تصمیم بگیرید که آیا راه‌حل مورد نظر با ارتباطی با هدف دارد یا خیر.
برای تقویت مهارت‌های حل مسئله باید تلاش کنید که اطلاعات و دانش بیشتری در زمینه صنعت مورد نظر پیدا کنید. برای این کار هدف‌گذاری کرده و در این راستا تلاش کنید. اگر درکی قوی از اطلاعات خاص صنعت مورد نظر داشته باشید، حل مشکلات در محل کار بسیار آسان‌تر می‌شود. برای تقویت این مهارت همچنین می‌توانید از تجربه سایر افراد نیز استفاده کنید. برای اینکار دقت کنید که آن‌ها چطور مشکلات را حل می‌کنند، به تکنیک‌های آن‌ها توجه داشته باشید و در مورد فرایندها از آن‌ها سؤال بپرسید.