تماشای بی‌وقفه‌ی یک سریال با مغز شما چه می‌کند؟
بعد از یک روز کاری طولانی، جلوی تلویزیون نشسته‌اید و تصمیم می‌گیرید سریال جدیدی را که همه درباره‌اش صحبت می‌کنند آغاز کنید. حال به نصف‌شب کات می‌زنیم. شما نصف فصل یک را دیده‌اید و دلتان می‌خواد که یه قسمت دیگر را هم ببینید، حتی اگر به قیمت بی‌خوابی فردا در محل کار تمام شود.
حقیقت ماجرا این است همه‌ی ما درگیر این مسأله شده‌ایم. به لطف پلتفرم‌های پخش آنلاین مانند Netflix و Hulu، ما به چند صد گزینه برنامه تلوزیونی دسترسی داریم که می‌توانیم همه آن‌ها را یک جا تماشا کنیم و هزینه‌ی ماهانه‌ی آن ماهانه کمتر از روزانه خریدن یک قهوه‌ی لاته به مدت یک هفته است. بهتر از این نمیشود، مگر اینطور نیست؟
ما از این دسترسی نهایت استفاده را هم می‌بریم. بر اساس نظرسنجی انجام شده توسط اداره آمار کار ایالات متحده، یک آمریکایی به طور متوسط حدود ۲٫۷ ساعت در روز را صرف تماشای تلویزیون می‌کند که در مجموع به ۲۰ ساعت در هفته می‌رسد.
یک نظرسنجی نتفیلکس با موضوعیت تماشای بی‌وقفه از پلتفرم‌های آنلاین نشان داد که ۶۱ درصد از کاربران معمولا بین ۲ تا ۶ قسمت از یک سریال را در یک نوبت تماشا می کنند. یک مطالعه جدیدتر نشان داد که اکثر کاربران نتفلیکس ترجیح می‌دهند که یک سریال را پشت سرهم نگاه کنند تا ذره ذره و به‌تدریج. آن‌ها یک فصل کامل را به طور متوسط در یک هفته به پایان می‌رسانند (سریال‌هایی که در دسته‌های علمی تخیلی، ترسناک و هیجان‌انگیز قرار می‌گیرند به احتمال بیشتری بدون وقفه تماشا می‌شوند).
در واقع، طبق آخرین نظرسنجی‌ها، ۳۶۱۰۰۰ نفر تمام ۹ قسمت فصل ۲ «چیز‌های عجیب» (Stranger Things) را در روز اول انتشار تماشا کردند.
البته اگر حس خوبی نداشت که این کار را نمی‌کردیم. نظرسنجی نتفلیکس همچنین نشان داد که ۷۳ درصد از شرکت‌کنندگان احساسات مثبتی درباره‌ی تماشای پشت سر هم یک سریال گزارش کرده‌اند. اما اگر آخر هفته‌ی گذشته را صرف تماشای کامل فصل دو سریال «چیز‌های عجیب» کرده‌اید، ممکن است در پایان آن احساس خستگی کرده و کاملا افسرده شده باشید که چرا قسمت‌های موجود برای تماشا تمام شده است.
دلایل متعددی وجود دارد که تماشای بی‌وقفه‌ی یک سریال مارا این‌قدر سر شوق می‌اورد و البته در نهایت ما را در حالی که تمام احساسات خود را خرج سریال کردیم، رها می‌کند. در ادامه نگاهی به اتفاقاتی که برای مغز ما حین تماشای ماراتون‌وار سریال می‌افتد می‌اندازیم و راهکاری ارائه می‌دهیم که به صورت معقولانه سریال تماشا کنیم.
تماشای بلافاصله‌ی قسمت به قسمت یک سریال احساس خوبی دارد؛ اما چرا اینطور است؟ دکتر رنه کار، روان‌شناس و روان‌شناس بالینی معتقد است که این به دلیل مواد شیمیایی است که در مغز ما آزاد می‌شود. او توضیح می‌دهد: «وقتی درگیر فعالیتی لذت‌بخش مانند تماشای بی‌وقفه‌ی یک سریال می‌شوید، مغز شما دوپامین تولید می‌کند. این ماده‌ی شیمیایی به بدن یک حس پاداش طبیعی و لذت درونی می‌بخشد که مارا به ادا‌مه‌ی آن فعالیت تشویق می‌کند و مدام حس می‌کنیم این احساس خوبی دارد، باید اینکار را ادامه دهیم.» هنگام تماشای سریال محبوبتان، مغزتان دائما دوپامین تولید و بدن شما یک حال خوب مشابه مصرف مواد مخدر را تجربه می‌کند. شما یک شِبه اعتیاد را تجربه می‌کنید زیرا مدام هوس دوپامین به سرتان می‌زند.
به گفتهی دکتر کار، فرآیندی که ما در حین تماشای بی‌وقفه‌ی یک سریال تجربه می‌کنیم، همان فرآیندی است که هنگام شروع اعتیاد به مواد مخدر یا انواع دیگر اعتیاد رخ می‌دهد. دکتر کار توضیح می‌دهد: «مسیرهای عصبی که باعث اعتیاد به هروئین می‌شوند، همانند اعتیاد به تماشای بی‌وقفه‌ی یک سریال هستند.» در واقع بدن شما در برابر لذت تبعیض قائل نمیشود و می‌تواند به هر فعالیت یا ماده‌ای که به طور مداوم دوپامین تولید می‌کند، معتاد شود.
علت تماشای پشت سر هم یک سریال، وقت گذراندن در زندگی شخصیت‌هایی است که در یک سریال به تصویر کشیده می‌شوند. گایانا دسلیوا دکتر روانپزشک در مرکز بهداشت خانواده‌ی لاگونا در کالیفرنیا توضیح می‌دهد:«مغز ما همه تجربیات را به‌عنوان خاطرات واقعی رمزگذاری می‌کند. چه در تلویزیون باشد، چه یک تجربه‌ی واقعی، چه یک کتاب یا یک تصور. بنابراین هنگام تماشای یک برنامه تلویزیونی مناطقی از مغز فعال می‌شوند که حین وقوع رویداد زنده. ما به خطوط داستانی کشیده می‌شویم، به شخصیت‌ها وابسته می‌شویم و واقعا به‌نتایج مشکلات آن‌ها اهمیت می‌دهیم.»
به گفتهی دکتر دسیلوا، اشکال گوناگونی از درگیر شدن ما با یک شخصیت سریال وجود دارد که پیوند ما را با آن شخصیت توضیح می‌دهد، که در نهایت باعث می‌شود ما به تماشای بدون وقفه یک سریال بپردازیم.
او توضیح می‌دهد: «همذاتپنداری هنگامی رخ می‌دهد که شخصیتی را در سریال می‌بینیم که شبیه خودمان است.» به‌عنوان مثال، «خانواده مدرن» (Modern Family) برای فردی که فرزندخوانده است یا دختری که پدرش با زنی بسیار جوانتر از خود ازدواج می‌کند همذات هویتی ارائه می‌کند. این سریال بسیار محبوب است، به دلیل شخصیت‌های متعددی که برای امکان همذاتپنداری دارد. «همذات مقصود» جایی است که طرح‌ها و شخصیت‌ها فرصتی برای فانتزی و غوطه‌ور شدن در دنیایی را فراهم می‌کنند که بیننده آرزو دارد در آن زندگی می‌کرده، مثلا «دختر شایعه‌چین» (Gossip Girl) یا «آمریکا استعداد دارد» (America’s Got Talent).
همچنین همذات پنداری با قدرت، اعتبار و موفقیت، تماشای یک سریال را لذت‌بخش می‌کند. «تعامل فرا اجتماعی» رابطه‌ای یک طرفه است که در آن بیننده ارتباط نزدیکی با یک بازیگر یا شخصیت در برنامه تلویزیونی احساس می‌کند بدون اینکه از طرف مقابل این حس را دریافت کند.
اگر تا به حال به خود آمده‌اید و دیده‌اید که در حال فکر کردن به این هستید که حتما شما و شخصیت دلخواه‌تان در زندگی واقعی با هم دوست‌های خوبی خواهید بود، احتمالا این نوع درگیری را تجربه کرده‌اید. نوع دیگری از درگیری با شخصیت‌ها «شباهت درک شده است»، جایی که ما از تجربه‌ی «می‌دانم آن چه احساسی دارد» لذت می‌بریم، زیرا برای ما آشنا است و همچنین ممکن است به بیننده اجازه دهد که با دیدن کیفیت‌های زندگی یک شخص در داستان لذت بیشتری ببرد. به‌عنوان مثال، اگر شما زنی مستقل و قوی هستید، به سمت سریال‌هایی با نقش اول زن قوی جذب می‌شوید زیرا اغلب آن نقش را در محل کار یا در گروه‌های اجتماعی خود به عهده می‌گیرید.
تماشای بی‌وقفه‌ی یک سریال می‌تواند باعث کاهش استرس شود
دکتر جان مایر روان‌شناس بالینی در Doctor On Demand معتقد است که تماشای بی‌وقفه‌ی یک سریال به ما یک راه فرار موقت از گرفتاری‌های روزمره ارائه می‌دهد، که می‌تواند به‌عنوان یک ابزار مفید مدیریت استرس عمل کند. دکتر مایر می‌گوید: «همه‌ی ما با توجه به طبیعت دنیای امروزی با استرس ناشی از زندگی روزمره دست و پنجه نرم می‌کنیم. دنیایی که در آن اطلاعات دائما به سمت ما سرازیر می‌شوند. » او می‌گوید: «به‌سختی می‌توانیم ذهنمان را ببندیم و درگیر استرس و فشارها نشویم. تماشای پشت سر هم یک سریال می‌تواند مانند دری فولادی عمل کند که مغز ما را از فکر کردن به آن عوامل استرس‌زا که به زور به دنبال وارد شدن به افکار ما هستند، باز دارد. تماشای پشت سر هم می‌تواند مرز بزرگی ایجاد کند که مشکلات پشت آن قرار خواهند گرفت.»
تماشای یک سریال همچنین می‌تواند به تقویت روابط با افراد دیگری که همان سریال را تماشا کرده‌اند کمک کند. دکتر آریان ماچین، روان‌شناس بالینی و استاد روانشناسی، می‌گوید: «این به شما موضوعی می‌دهد که با دیگران درباره‌ی آن صحبت کنید. مثلا درباره‌ی سریال «این ما هستیم» اگر ندانید که در سریال چه اتفاقی افتاده است احساس عقب ماندن از جمع دوستان خود می‌کنید! تماشای پشت سر هم یک سریال می‌تواند باعث شود ما احساس کنیم بخشی از یک اجتماع هستیم که اعضایش آن سریال را تماشا کرده‌اند، جایی که می‌توانیم از طریق یک گفتوگوی عمیق درباره‌ی سریال با یکدیگر ارتباط برقرار کنیم.»
تماشای سریالی که شخصیت یا سناریویی دارد که با روال روزمره‌ی شما مرتبط است هم می‌تواند تأثیر مثبتی بر زندگی واقعی شما داشته باشد. دکتر کار می‌گوید: «اگر شخصیت محبوبتان برای شما یک الگوی مجازی باشد، یا اگر محتوای سریال، شما را در معرض حرفه‌ای که به آن علاقه‌مند هستید قرار می‌دهد، تماشای آن می‌تواند مفید باشد. اگرچه بیشتر شخصیت‌ها و صحنه‌ها برای تأثیر دراماتیکِ بیشتر، اغراق‌امیز هستند، با این حال می‌توانند یک درس آموزشی خوب و یک مطالعه موردی باشند. برای مثال، اگر یک فرد خجالتی می‌خواهد قاطع‌تر شود، یادآوری نحوه‌ی رفتار یک شخصیت قوی در سریال می‌تواند به شخص خجالتی مثال واضحی از نحوه‌ی دفاع از خود ارائه بدهد. یا اگر دچار یک بحران شخصی هستید، یادآوری این که چگونه یک شخصیت محبوب یا الگوی تلویزیونی مشکلی را حل کرد، می‌تواند راه‌حل‌های جدید، خلاقانه یا جسورانه‌تری به شما بدهد.»
حال نوبت می‌رسد به حال و روزمان، وقتی که یک سریال را بدون توقف تماشا کرده‌ایم و تمام شده است. آیا تا به حال بعد از اتمام یک سریال احساس ناراحتی کرده‌اید؟ دکتر مایر باور دارد وقتی تماشای یک سریال را به پایان می‌رسانیم، در واقع برای از دست دادن آن سوگواری می‌کنیم. او می گوید: «ما اغلب به دلیل فقدانی که تجربه می کنیم دچار افسردگی می شویم. ما این را «افسردگی موقعیتی» می‌نامیم زیرا توسط یک رویداد قابل شناسایی و محسوس تحریک می‌شود. در مغز ما اتفاقی رخ می‌دهد که حین شکل گیری سایر افسردگی‌ها در مغز انسان رخ می‌دهد؛ انگیزه‌ی مغز ما کاهش می‌یابد.»
در مطالعه‌ای که توسط دانشگاه تولدو انجام شد، ۱۴۲ نفر از ۴۰۸ شرکت‌کننده، خود را تماشاگر افراطی معرفی کردند. این گروه سطوح بالاتری از استرس، اضطراب و افسردگی را نسبت به آن‌هایی که تماشاگر افراطی نبودند گزارش کردند. اما با بررسی عاداتی که همراه با تماشای بی‌وقفه‌ی سریال در فرد به وجود می‌آیند، به آسانی متوجه چرایی تاثیر این عمل روی سلامت روان شدند. برای شروع، اگر این کار را با هم‌اتاقی یا شریک زندگی خود انجام نمی‌دهید، بیش از اندازه وقت گذاشتن برای تماشای آن سریال می‌تواند به سرعت باعث جدا شدن شما از هم شود.
دکتر جودی روزنبرگ، روان‌شناس و بنیانگذار مرکز شفای روان‌شناختی در شرمن اوکس، کالیفرنیا، می گوید: «وقتی تلویزیون را جایگزین روابط انسانی می‌کنیم، از طبیعت انسانی خود جدا می‌شویم و یک دنیای مجازی را جایگزین آن می‌کنیم. ما به صورت فطری موجودات اجتماعی هستیم و وقتی از انسان‌ها جدا می‌شویم و بیش از حد به تلویزیون وصل می‌شویم باید هزینه‌ای به قیمت ارتباط‌های انسانی‌مان بپردازیم و در نهایت از نظر عاطفی دچار کمبود شویم. روابط واقعی درکار و زندگی دشوارتر هستند، تجربه‌ای غنی‌تر، ماندگارتر و تأثیرگذارتر برایمان رقم می‌زنند.»
اگر متوجه شدید که یک شب با نتفلیکس را به جای هم‌نشینی با دوستان و خانواده‌ی خود انتخاب کرده‌اید، نشانه‌ی آن است که این عادت شما به سمت مضر شدن در حال حرکت است. (این یک اخطار برای آن‌هاییست که تصمیم گرفتند به جای رفتن به آن جشنی که دعوت شده بودند در خانه بمانند و «چیز‌های عجیب» تماشا کنند.)
چگونه با حس مسؤولیت‌پذیری تماشا کنیم؟
کلید بهره‌مندی از مزایای تماشای پشت سر هم یک سریال بدون رنج بردن از پیامدهای منفی آن، تنظیم مقدار زمانی است که با تلویزیون خود سپری می‌کنید. اگرچه این کاری سخت است به‌خصوص زمانی که سریال در یک نقطه‌ی غافلگیر کننده تمام شود و سؤالاتی ایجاد کند که می‌توانند با تماشای یک قسمت دیگر برطرف شوند. دکتر کار می‌گوید: «علاوه بر لذت، ما اغلب به تماشای قسمت پشت قسمت می‌پردازیم تا در ذهنمان داستان قسمت قبلی را ببندیم. با این حال، از آنجایی که هر قسمت جدید سؤالات بیشتری برای شما ایجاد می‌کند، می‌توانید با تعین کردن یک مدت زمان مشخص تماشای سریال این مشکل را حل کنید. مثلا با خود قرار بگذارید که بعد از سه ساعت تماشا دیگر قسمت جدید تماشا نخواهید کرد.»
اگر به حد زمانی که برای تماشای سریال مشخص کرده‌اید رسیدید و با این حال سخت است که تماشا را تمام کنید و مدام خود را با گفتن «فقط ده دقیقه دیگر» گول می‌زنید، بهتر است به توصیه دکتر کار عمل کنید. او پیشنهاد می‌دهد که به جای تعیین بازه‌ی زمانی، از ابتدا با خود مشخص کنید که چند قسمت قرار است تماشا کنید. دکتر می‌گوید: «سعی کنید تعداد خاصی از قسمت‌ها را برای تماشا مشخص کنید، سپس فقط نیمه‌ی اول اپیزود آخر تعیین شده را تماشا کنید. معمولا سوالات قسمت قبلی تا نصف قسمت بعدی پاسخ داده می‌شود و شما می‌توانید داستان قسمت قبلی را در ذهنتان ببندید و از خاموش کردن تلویزیون احساس ناراحتی نکنید.»
همچنین، مطمئن شوید که تماشای خود را با فعالیت‌های دیگر هم تعدیل می‌کنید. دکتر کار می‌گوید: «بعد از تماشای تلویزیون، با دوستان خود بیرون بروید یا کار سرگرم‌کننده‌ی دیگری انجام دهید. با ایجاد یک منبع لذت دیگر، احتمال کمتری دارد که به تماشای بی‌وقفه یه سریال معتاد شوید. فعالیت ورزشی خود را افزایش دهید یا به یک لیگ ورزشی بزرگسالان بپیوندید. با افزایش ضربان قلب و تحرک دادن بدن خود، می‌توانید تجربه‌ی یک سرگرمی با هیجان مؤثرتر و طولانی‌تر برای خود ایجاد کنید.»